Süt fiyatı yıl sonuna kadar aynı kalmalı

Ülkemizin gıda ekonomisi içinde yüzde 18’lik paya sahip olan süt ve süt ürünleri sektörü, direkt veya dolaylı olarak 1 milyona yakın ailenin geçim kapısıdır. Peynirsiz kahvaltı, yoğurt ya da ayransız sofra pek düşünemeyiz.

“Bitkisel üretim süt hayvancılığı › süt sanayii › satış&dağıtım › organize perakende kanalı › tüketici” diye özetleyebileceğimiz değer zincirinin her halkası çok önemlidir ama en önemli halkası “süt hayvancılığı halkası”dır diyebiliriz. Bu halkayı en önemli kılan faktörlerin başında 365 gün 24 saat canlı ile uğraşmak gelir. Bunun yanında iklim değişiklikleri, hayvan hastalıkları gibi riskler ve yem tedarik maliyeti, ürün satış fiyatı gibi bilinmeyenlerle beraber yaşamak süt hayvancılığı halkasını yönetmeyi zorlaştıran unsurlardır. Bu unsurlar hayatı devam ettirmeye dönük kazancın miktarını etkilediği gibi, faktörlerin çokluğu ve piyasayı düzenleyici, regüle edici mekanizmaların yetersizliği de cabasıdır.

Değer zincirindeki her bir halka diğerlerine bağımlıdır ve yol kazasına uğramadan sürdürülebilir bir faaliyet için halkalar arasında uyum, işbirliği, yaratılan katma değerden hakkaniyetle pay almak, başka bir deyişle transfer fiyatının doğru tespiti büyük önem arz eder.

Bu çerçevede çiğ süt satış fiyatının belirlenmesi sürecini ve etkileyen faktörleri mercek altına almakta yarar görüyorum;

• TÜİK verilerine göre 2014 yılında ülkemizde üretilen kayıtlı süt miktarı 8.261.000 ton olup, kayıtlı işletmelerce toplanıp, ürüne çevrilen miktar toplam üretimimizin yüzde 51’ine denk gelmektedir. Başka bir deyişle üretim ve ticaretin yarısı kayıt ve kontrol dışıdır.
• Daha düşündürücü olan, son beş yıla baktığımızda bu oranda önemli bir değişiklik yoktur ve kayıt dışı üretim bu süre zarfında (mutlak değer olarak) kayıtlı üretim kadar büyümüştür.
• Kayıt ve kontrol dışı üretim ve ticaret, yarattığı diğer olumsuzlukların (haksız rekabet, halk sağlığı açısından taşıdığı risk, vergi kaybı, tüketicilerin aldatılması riski) yanında tarımsal politikalar ve stratejinin oluşturulması açısından da engel teşkil etmektedir.
• Son yıllarda kurulan modern işletmelere rağmen, ülkemizde işletmeler büyük oranda küçük ve dağınık olup, altyapı zaafları yanında yetiştiricinin eğitim eksiği dikkat çekmektedir. Mevcut işletmelerin bu zaafının giderilmesi öncelikli proje konusu olarak ele alınmalıdır. Mevcut yapı ve süt toplama/taşıma sistemi, süt toplama faaliyetlerini pahalılaştırmakta ve kaynak israfına yol açmaktadır.
• Fiyatı belirlenecek olan çiğ sütün kalite kriterleri gündeme gelmemekte; toplam kuru madde, protein ve yağ oranı, somatik hücre sayısı gibi sütün değerini oluşturan hususlarda iyileştirme ve geliştirme ihtiyacı göz ardı edilmektedir. Oysaki uluslararası pazarda ürün satabilmemiz, rekabetçi maliyet ve kaliteye sahip olabilmemiz için ürettiğimiz çiğ sütün hem kimyasal, hem de mikrobiyolojik kalitesinin iyileştirilmeye ihtiyacı vardır (AB onaylı işletme sayımızın düşüklüğü, bulunduğumuz seviyeyi göstermesi açısından önemli bir göstergedir).
• AB başta olmak üzere çiğ süt arzının arttığı ve tüm dünyada çiğ süt ve süt ürünleri fiyatının gerilediği bir dönemden geçmekteyiz; bu durumun ihracatımızı olumsuz yönde etkilediğini 2015/2014 yılları ilk yarıyıl ihracat rakamlarından da görebiliriz (Bu dönemde AB’de çiğ süt fiyatı yüzde 15 gerilerken, dünya süttozu fiyatı 4.000 $/tondan 2.000 $/ton seviyesinin altına gerilemiştir).
• Belirlenen çiğ süt tavsiye fiyatı, kayıt içindeki işletmeler ve sanayi kuruluşları tarafından uygulanmakta; sektörün kayıt dışı olan diğer yarısı karanlıkta kalmaktadır.
• Sözleşmeli Yetiştiricilik Modeli sözleşme tutarının yaklaşık yüzde 2’si kadar ek yük getirmektedir. Bu yük tamamıyla kayıt içindeki yetiştirici ve sanayici tarafından taşınacak, kayıt dışına karşı var olan haksızlık ve rekabet dezavantajı artacaktır.
• Çiğ süt arzındaki mevsimsellik, sanayiciyi “stok” sorunu ile baş başa bırakmaktadır.
• Çiğ süt üretimimiz artarken kişi başına süt ve süt ürünleri tüketiminin (ve ihracatın) arttırılması için de çaba harcanması gerekmektedir. Süt üreticisi başta olmak üzere değer zincirinin bütününde verimlilik, katma değerin arttırılması ve bunun sonucu olarak gelirin arttırılmasına odaklanılmalıdır (Güncel koşullarda sorun fiyat artışı değil, tüketicinin doğru bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve tüketimin arttırılması konusudur).
• Yemdeki KDV oranının yüzde 1’e düşürülmesi dahil süt işletmelerinin girdi maliyetlerini düşürmeye odaklanılmalıdır.

Yukarıdaki genel değerlendirmenin ışığında Temmuz 2015 itibariyle SETBİR olarak çiğ süt öneri fiyatının belirlenmesi ile ilgili görüşümüz şöyledir;

• Temmuz 2014 tarihinde güncellenmiş olan 1,15 TL/kg fiyatı bugün de geçerlidir ve bugün var olan piyasa koşullarına göre de gerçekçidir ve değişmemelidir.
• Yem maliyetleri geçen süre içinde gerilemiş olup iklim koşullarının elverişli olması nedeniyle rekolte yüksek olup önümüzdeki dönem için umut vermektedir ve risk yoktur.
• Gerek sanayinin ürettiği süt yemi fiyatı, gerek yem girdi maliyetleri, son fiyat tespitinin yapıldığı 2014 yılı Haziran sonu/Temmuz başındaki fiyatların gerisinde, hatta 2013 yılı Temmuz ayı fiyatları civarındadır (Bkz. Tablo-1).
• Güncel çiğ süt fiyatı/süt yemi fiyatı paritesi Ocak 2013/Temmuz 2015 değişimi Tablo-2’den görüleceği gibi süt üreticisinin lehine iyi bir durumdadır.
• Sürü gençleştirme/yenileme planının bir parçası olarak yaşlı ve verimi düşmüş ineklerin kesime gönderilmesi normal karşılanmalı, başka türlü bir yorum yapılarak panik havası yaratılmamalıdır.
• Ülkemizdeki çiğ süt fiyatı uluslararası piyasada aktif olan, ihracat pazarlarında rakibimiz durumundaki ülkelerin çiğ süt fiyatlarından daha yukarıdadır; ülkemiz çiğ süt kurumadde, protein ve yağ oranlarının daha düşük olduğuna da ayrıca vurgu yapmak isterim. Ülkemiz ve bazı ihracatçı ülkelerin güncel çiğ süt fiyatları şu şekildedir:

Türkiye: 39,35 Euro/100 kg

ABD : 33,02 Euro/100 kg

AB (Almanya) : 30,80 Euro/100 kg

Yeni Zelanda :23,39 Euro/100 kg

Tablolar incelendiğinde görüleceği gibi Ocak 2013 /Temmuz 2015 döneminde parite süt üreticimiz lehine gelişmiş olup güncel parite; fiyat güncellemesinin yapıldığı Ağustos 2013 veTemmuz 2014 tarihlerinde fiyat ayarlaması yapıldıktan sonra oluşan paritelerden daha iyi durumdadır.

Süt üreticimizin diğer gelir kapısı olan buzağı satış fiyatı ve çıkma ineklerin karkas satış fiyatı da geçen sürede üreticimizin lehine gelişmiş olup herhangi bir mağduriyet söz konusu değildir.

Çiğ süt üretimimiz artarken tüketimimizin (ve ihracatımızın) aynı oranda artırılamaması nedeniyle sanayici bir taraftan eriyen kar marjı ile mücadele ederken diğer taraftan stok sorunu ile boğuşmaktadır ve yeni bir maliyet artışını karşılayabilmesi mümkün değildir. Kayıt ve kontrol dışı üretim ve ticaretin olumsuz etkisine ayrıca vurgu yapmak ve dikkat çekmek durumundayım.

Bu realite karşısında oluşturulmaya çalışılan istikrar ortamının zedelenmemesi ve değer zincirinde yer alan tüm paydaşların sürdürülebilir ekonomik faaliyetlerinin güvenceye alınabilmesi için var olan çiğ süt fiyatının değiştirilmeyerek en azından 2015 yılı sonuna kadar aynen muhafaza edilmesi gerektiği düşüncesindeyim.