Deyim ve atasözlerimizde süt ürünleri

Deyim ve atasözleri bir toplumun hayat tecrübelerinden süzülüp gelen, az söz ile çok meramın anlatıldığı kültür birikimidir. Bu yüzden atasözleri ve deyimleri fazla olan toplumların kültürleri diğerlerinden daha zengindir. Atasözü ve deyimleri konuşma ve yazmada daha fazla kullanan kişilerin yazdığı yazılar ve söylediği sözler okuyucu ve dinleyiciyi daha fazla etkiler. Çünkü bütün atasözü ve deyimler toplumların uzun yıllara dayanan tecrübeleri sonunda oluşmuştur ve hepsinin derin bir anlamı vardır.

Toplumumuzun en temel gıdalarından olan süt ve süt ürünleri ile ilgili çok sayıda deyim ve atasözümüz vardır. Türk dilinin ilk sözlüğü olan Dîvânü Lugâti’t-Türk’te, Dede Korkut destanlarında, Manas destanında ve diğer ilk dönem Türk metinlerinde süt ve süt ürünleri ile ilgili çok sayıda deyim ve atasözüne rastlarız. Bu deyim ve atasözlerinin bazıları küçük değişikliklerle veya olduğu gibi günümüzde de kullanılmaktadır.

Örneğin Dîvânü Lugâti’tTürk’te geçen “Yazın katıklansa kışın sebnür” (Yazın katık yapan kışın sevinir) – Buradaki katık; yoğurt veya ayranın kurutulmuş şekli olan “kurut” olabileceği gibi çökelek veya tarhana benzeri bir kışlık yiyecek de olabilir- deyimi günümüzde “Yazın kışlığını yapan kışın sefasını sürer” şeklinde kullanılmaktadır.

Süt ve süt ürünleri ile ilgili deyim ve atasözlerimizi her ürün için ayrı ayrı verecek olursak…

Süt ile ilgili deyim ve atasözleri

• Süt hakkı,
• Süt kardeşi,
• Sütünü bozmak,
• Sütü bozuk olmak,
• Sütten ağzı yanmak,
• Süt gibi tertemiz olmak,
• Süt çocuğu olmak,
• Süt kuzusu olmak,
• Ağzı süt kokmak,
• Helal süt emmek,
• Tekeden süt sağmak,
• Sütüne havale etmek,
• Anasının ak sütü gibi helal olmak.

Yoğurt ile ilgili deyim ve atasözleri

• Yoğurdu ekşi olmak/olmamak,
• Mayası bozuk olmak,
• Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yermiş,
• İnsanın temizi sırtından, sütün temizi yoğurdundan belli olur,
• Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır,
• Mayasız yoğurt tutmaz,
• Evin ve yoğurdun yenisi makbuldür,
• Yoğurdu koyundan, avradı köyünden al,
• Yoğurdu tuz, insanı söz öldürür,
• Yoğurt ezmek, yazı yazmak marifettir,
• Zemheride yoğurt isteyen, cebinde inek taşır.

Ayran ile ilgili deyim ve atasözleri

• Ayranı kabarmak/köpürmek,
• Ayranım ekşidir diyen olmaz,
• Ayran içmek, ayrı düşmek,
• Ekmeğine kuru, ayranına duru demek,
• Ayran içmeye gelmek, ara açmaya gelmemek,
• Ayranı yok içmeye, gümüş köprü ister geçmeye,
• Bildiğin ayranı bilmediğin yoğurda değişme,
• Komşu komşudan huy kapar, ayranına su katar,
• Yörük ne bilir bayramı, corp corp içer ayranı,
• Bayram günü evlatsız, yaz günü ayransız, kış günü yorgansız etmesin Allah’ım (Gaziantep yöresi).

Peynir, Kaymak, Tereyağı ve Kımız ile ilgili deyim ve atasözleri

• Peynir-ekmek gibi satmak/olmak,
• Lafla peynir gemisi yürümez,
• Peyniri deri, kadını eri korur,
• Yağlı peynir deriden çıkmaz,
• Kaymak gibi olmak,
• Kaymağını yemek,
• Her vakit kedi kaymak yemez,
• Bal ile kaymak isteyen akçasına kıymak gerekir,
• Kaymağı seven mandayı yanında taşır,
• Tereyağı gibi olmak,
• Asil azmaz, bal acımaz, acırsa yağ acır, kökeni ayrandır.
• Dağ gibi et, göl gibi kımız sağdırmak,
• Kımız küpüne su katmak.

Güzel dilimizde süt ve süt ürünleriyle ilgili deyim ve atasözlerinin çokluğu beslenmede ne kadar önemli olduklarının bir göstergesidir. Gerçekten de süt ve süt ürünleri ülkemizde olduğu gibi bütün dünyada da en temel gıdadır ve önemi mevsime, aya, yıla, modaya, varlığa, yokluğa göre değişmez.

Onlar tarih boyunca hayat iksirimiz olduğu gibi gelecekte de varlıklarıyla gençliğimiz, güzelliğimiz ve sağlığımız olmaya devam edeceklerdir.

Süt demek, hayat demektir.