Fabrikanın temelinde burada edindiğimiz deneyimler var

Çiğ süt üretiminin 20 milyon tona yaklaştığı ülkemizde endüstrinin “Kalite”ye odaklanarak çiğ sütün de kaliteye göre fiyatlandırılması gerekmektedir. “Tekafos ile Kalite Öyküleri” bölümünde kalite ile başarı ve kârlılığın nasıl yakalandığını anlatacağız. Bu sayıda Tekafos’un 2013’te Ankara Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği’ne kurduğu ıslaha dayalı süt analiz laboratuvarının öyküsünü anlatacağız.

Çiğ Sütte Kalitenin Desteklenmesi Projesi kapsamında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği tarafından 2013 yılında ‘Bursa, Balıkesir, İzmir, Ankara ve Tekirdağ’da çiğ süt analiz laboratuvarları açıldı. Bu laboratuvarlarda çiğ sütteki yağ, protein ve somatik hücre analizleri yapılarak kalite kriterlerine uygun olanlara destekleme primi ödeniyor. Proje ile Türkiye’de ilk defa çiğ süte yağ, protein ve somatik hücre kriterleri doğrultusunda destek verilmeye başlandı.

ISLAH AMAÇLI SÜT KALİTESİ NASIL BELİRLENİYOR?

Islah amaçlı süt içeriğinin belirlenmesi desteklemesi; analiz şartlarını yerine getiren en az 10 baş saf ırk süt ineği kaydı bulunan Ankara, İzmir, Balıkesir, Bursa ve Tekirdağ illerindeki işletmelere veriliyor. Destekleme kapsamındaki saf ırk sığırların Türkvet ve E-ıslahta kayıtlı olması gerekiyor.

Desteklenecek işletmedeki sığırlardan Haziran ayına kadar doğum yapanlara üç, Haziran’dan sonra doğum yapanlara iki defa süt içerik analizi (yağ, protein, somatik hücre) yapılarak e-ıslaha kaydediliyor. Çiğ süt analiz sonuçlarına göre; somatik hücre sayısı 400 binden az, yağ ve protein oranı ise %2,5 – 5,5 arasında olan sütler için hayvan başına destekleme ödemesi yapılıyor.

Islah amaçlı süt analizleri, proje kapsamında kurulan laboratuvarlarda yapılıyor. Analiz sonuçları, online sistemle cihazdan anında e-ıslah veri tabanına aktarılıyor. Destekleme, her sığır için yılda bir kez ödeniyor. Geçen yıl hayvan başına 50 lira destekleme ödemesi yapıldı. Destek, son analizin yapıldığı işletmeye ödeniyor. Çiğ sütte kaliteyi arttırmayı amaçlayan bu projenin uygulandığı illerden Ankara’da bulunan Islaha Dayalı Süt Analiz Laboratuvarını ziyaret ederek yetkililerden bilgi aldık.

SÜT KALİTESİ ANALİZ İLE ANLAŞILIR

Ankara Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği ve Ankara Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü bünyesinde kurulan yüksek teknolojiye sahip bu laboratuvarda FOSS marka CombiFoss FT+ (kimyasal analizler) ve Fossomatic (somatik hücre sayımı) cihazları bulunuyor. İki cihazın entegre çalıştığı bu sisteme tek bir konveyör üzerinden bir pipet sistemi yardımıyla otomatik olarak numune çekilerek analizler yapılıyor. FT+ ve Fossomatic FC cihazları ile kombine edilmiş bir CombiFoss saatte 600 numuneye kadar analiz yapabiliyor.

FT+ cihazı ile çiğ süt numunelerinde; protein, yağ, laktoz, donma noktası, kurumadde, yağsız kurumadde, pH, kazein, üre, serbest yağ asitleri (FFA), yağ asitleri profili (15 farklı yağ asidi), sitrik asit ve sütteki anormallikler (tağşiş) analiz ediliyor. Fossomatic FC cihazı ise somatik hücre sayısını ölçüyor.

SÜT FABRİKASI OLAN TEK DAMIZLIK BİRLİĞİ

Ankara Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği 2014 yılında temelini attığı süt fabrikasını geçen yıl hizmete aldı. “AB Süt” ve “MÖ Süt” markalarıyla üretim yaparak “Tazecim” adıyla Ankara’da açtığı 15 satış noktasında ürünlerini tüketiciyle buluşturuyor. Ayrıca ürünlerinin Ankara’daki Et ve Süt Kurumu mağazalarında da satılması için çalışma yapılıyor. Birlik ürünlerini satmak için askeri, resmi ve özel kurumların ihalelerine de girmeye hazırlanıyor. Üyelerinden günlük 60 ile 100 ton arasında süt toplayan Birlik, şimdilik topladığı sütün 5 tonunu kendi fabrikasında işliyor, kalan kısmını ise süt fabrikalarına pazarlıyor. Islaha Dayalı Süt Analiz Laboratuvarının kalitesinden memnun kalan Birlik, aynı laboratuvardan fabrikaya da kurdu.

TABLO 1. ANKARA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ YILLARA GÖRE ISLAHA DAYALI SÜT ANALİZ DESTEKLEMESİ (*)

(*) Islah amaçlı süt kalitesinin desteklenmesi projesi 10 baş saf ırk ineğe sahip, soykütüğüne kayıtlı olan An-kara, İzmir, Balıkesir, Bursa ve Tekirdağ illerinin pilot il seçilerek yürütülen bir desteklemedir. Destekleme bedeli inek başına 50 TL olup, 3 doğru analiz sonucunda hak edilmektedir.

TABLO 2. ÜYE SAYISI VE SÜT ISLAHI DESTEKLERİNDEN YARARLANANLAR

SÜTÜMÜZÜN KALİTESİ ARTIYOR

Ankara Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Müdürü Atila Işıldar, üyelerinin süt ıslahı desteğinden yararlanmaları amacıyla laboratuvarda somatik hücre, protein ve yağ miktarlarına bakıldığını belirterek şunları söyledi: “Ancak üyelerimizin süt kalitesini iyileştirmek için bunun dışındaki parametrelere de (laktoz, donma noktası, kurumadde, yağsız kurumadde, pH, kazein, üre, yağ asitleri, sitrik asit ve tağşiş gibi) bakıyoruz. Ziraat mühendisi arkadaşlarımız süt numunesi almaya veya küpelemeye gittiğinde de bu veriler ışığında üye çiftçilerimizi yönlendiriyorlar.”

Laboratuvar sayesinde süt kalitesinde belirgin bir iyileşme kaydedildiğini dile getiren Işıldar, fiyat krizinden dolayı Ankara’da birçok firmanın süt bıraktığını ancak belirli bir kalite standardına sahip olan birliğin sütünün bırakılmadığını söyledi.

CİHAZLAR ÇOK HASSAS ÖLÇÜM YAPIYOR

Ankara Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü Islaha Dayalı Süt Analiz Laboratuvarı Sorumlusu Kadir Dağhan ise, proje ile kaliteli çiğ sütün nasıl olması gerektiği hakkında bilgi sahibi olduğunu dile getirdi. Dağhan, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bu proje ile üretici sütle tanışmış oldu. Sütün bileşenlerini, iyi sütün ne olduğunu öğrenmeye başladı. Hakikaten hem üretici hem de ülkemiz açısından büyük bir fırsat. Çiftçilerimiz sütün kalitesi nedir, analiz sonucundan neler elde edebiliyoruz, hayvan sağlığı ve beslenmesi sütün kalitesini nasıl etkiliyor gibi sorularla bu laboratuvar sayesinde tanışmış oldular.

Bu laboratuvarda 12 parametreyi inceliyoruz. Abartısız söylüyorum buradan en az 10 doktora çalışması çıkar. Kullandığımız cihazlar çok hassa ölçüm yapıyor. Bu cihazlarda pastörize süte, keçi sütüne bakamazsınız. Çünkü bu cihazların tüm parametreleri çiğ inek sütüne göre oluşturulmuş.

Bir yerden başlanması gerekiyordu, Türkiye bu kavramları hiç bilmezken, üretici örgütler bu konuları hiç konuşmazken kalite diye bir kavramla tanışmış oldular. Bu laboratuvar sayesinde çiftçide kalite kavramına ve kriterlerine yönelik bir aşinalık oluştu.”

BURADA EDİNDİĞİMİZ DENEYİMLERLE FABRİKA KURDUK

Ankara Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Müdürü Atila Işıldar, birliğe ve üye çiftçilere bu laboratuvarın çok şey kattığını şu sözlerle dile getirdi: “Bu laboratuvar ile üyelerimiz süt kalitesinde bir adım öne geçmiş oldular. Yetiştiricilerimiz kaliteli sütün daha yüksek fiyatlarda satılacağını bu laboratuvar sayesinde öğrenmiş oldular. Nihayet önümüzdeki yıllarda süt alımlarında mutlaka kalite esas alınacaktır. Bizim için kaliteli sütün başlangıç noktası bu laboratuvar oldu.

Aynı laboratuvardan süt fabrikamıza da kurduk. Süt fabrikamızın temelinde bizim burada edindiğimiz deneyimler var. Çiftçilerimiz de burada yapılan süt analizlerinden yola çıkarak hayvanların beslenmesi, sağlığı ile süt kalitesine yönelik bir öğrenme ve bilinçlenme süreci yaşıyorlar. Süt üreticilerimiz gittikçe daha da bilinçleniyor.

İşletmelerimiz artık daha dikkatli numune alıyorlar. Bilinçli yetiştiriciler projede kaldı, sütü belirlenen kalite kriterlerinin altında olanlar ise destek alamadıkları için elendiler. Böylelikle biz de üreticimizi tanımış olduk. Somatik hücre analizleri bize hayvanların sağlığı hakkında da bilgi veriyor. Anlayacağınız bu analizlerden yola çıkarak koruyucu veteriner hekimlik uygulamaları için önemli veriler de sağlamış olduk.”

Birlik Müdürü Işıldar, “Ankara Damızlık Birliğinin süt fabrikasını kurması aslında bu laboratuvar sayesinde oldu” diyerek laboratuvar sayesinde edindikleri bilgi ve tecrübenin önemine dikkat çekti.

Bu pilot projeyle elde edilen veriler ışığında Türkiye’de çiğ süt kalitesini iyileştirmek için ülke bazında farklı projeksiyonlar ortaya konabilir.

ANALİZİ YAPILAN HER SÜTE DESTEK VERİLMELİ

Ankara Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Müdürü Atila Işıldar, Islaha Dayalı Süt Kalitesinin Tespiti Projesi için “Özünde çok doğru bir proje ama uygulamada bazı aksaklıklar var” diyor. Işıldar, projenin geliştirilmesi gereken yönleri ve eksiklikleri ile ilgili şunları söyledi:

“Proje kapsamında analiz edilen her numuneden 3,5 lira masraf alınması gerekiyor. Yılda üç kere yaptırıldığında inek başına 10,5 lira masraf çıkıyor. Bazen öyle oluyor ki, çiftçimizin masrafı alacağı destekten daha çok çıkabiliyor. Yetiştiricilerimiz bu masraflar yüzünden projeden uzaklaşmasın diye Genel Kurul’da aldığımız kararla masrafları birlik olarak üstlendik. Laboratuvarın her türlü sarf malzemesini de biz karşılıyoruz. Üstelik bu yetmiyormuş gibi Bakanlık da burada yapılan her analiz için bizden ücret istiyor. Bunu istemesi yanlış, madem pilot bir proje ve işbirliği var, bunu neden istiyor anlamakta zorlanıyorum. Üreticinin çoğu destek alamadığı için projeye katılım azaldı. Süt ıslahı desteğinin amacı sütü iyileştirmek. Katılımı artırmak için çiftçiye her numune için destek verilmeli.

Bu haliyle üretici yeterince teşvik edilmemiş oluyor. Yıllar içerisinde başvuru sayısının azalması da bunu gösteriyor. Pilot olarak uygulanmakta olan bu projeyi çiftçinin benimsemesi için analizi yapılan her süte destek verilmesi lazım. Sütün kalitesinin artmasına yönelik bilinç ancak böyle sağlanabilir. Ayrıca laboratuvardan elde edilen veriler doğrultusunda yetiştiricinin bilinçlendirilmesi için sahada eğitim programları yeterince yapılamıyor.”