İnek refahı ve konforu: İneklerin 24 saati

Süt sığırlarının 24 saatteki davranış özelliklerinin ele alındığı bu çalışmada süt ineklerinde sıkça ve sürekli olarak görülen beslenme, ayakta durma-ruminasyon, oturma-ruminasyon ve uyuma davranışları iki farklı muamelede (müzik ve kontrol) incelenmiştir.

ÖZET

Süt sığırlarının 24 saatteki davranış özelliklerinin ele alındığı bu çalışmada süt ineklerinde sıkça ve sürekli olarak görülen beslenme, ayakta durma-ruminasyon, oturma ruminasyon ve uyuma davranışları iki farklı muamelede (müzik ve kontrol) incelenmiştir. 10’arlı 6 gruba ayrılan 60 baş Esmer İsviçre ineğin 3 grubuna sağım esnasında müzik dinletilmiş ve muamelenin gruplar arasında davranışların süresinde farklılık oluşturup oluşturmayacağına bakılmıştır.

Muamele grupları arasında beslenme davranışına harcanan sürede gruplar arasında farklılık önemli (P<0.05) olmuş, bu süre müzik grubunda 5,35±0,02 saat ve kontrol grubunda 5.42±0.02 saat olarak tespit edilmiştir. Ayakta durma-ruminasyon davranışına ait ortalamalarda farklılık görülmemiş bu süre müzik grubunda 10.29±0.10 saat ve kontrol grubunda 10.23±0.05 saat olarak belirlenmiştir. Oturma-ruminasyon davranışında muamele etkisi çok önemli (P<0.01) bulunmuş, değerler müzik ve kontrol grubunda sırasıyla 4.60±0.04 ve 5.05±0.05 saat olmuştur. Uyuma davranışında muamele grupları arasında farklılık önemlidir (P<0.05) ve bu değer müzik grubunda 3.55±0.03 saat ve kontrol grubunda 3.28±0.03 saat olarak elde edilmiştir.

Yrd. Doç. Dr. Jale METİN KIYICI (Erciyes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Kayseri)

GİRİŞ

Hayvancılıkta entansif üretimin artması sığırların doğada yaşamlarını sürdürdükleri koşullardan farklı ortamlarda yetiştirilmelerini gerekli kılmıştır. Entansif sığır yetiştiriciliğinde verim çeşitli faktörlere bağlıdır. Barınaktan bakıcıya, beslemeden sağıma birçok faktör sığır yetiştiriciliğinde verimi etkilemektedir. Çiftlik hayvanları sosyal hayvanlardır ve sosyal çevrelerindeki her faktör onlar için stres ya da rahatlık ortamı olarak kabul edilebilir (Johnsgard 1972; Thomas et al. 2005, Estevez et al. 2007). Aynı zamanda grup halinde barındırma veya bireysel barındırma onların davranış özelliklerini etkileyebilmektedir (Tapkı 2007). Her hayvan türünün belirli fonksiyonlarını yerine getirmek üzere özel davranış kalıpları vardır ve davranış kalıpları hayvanın temel anatomisi ve yaşam süreci ile ilişkilidir (Demirören 2002).

Hayvanları ve özellikle evcil çiftlik hayvanlarını anlamanın ve tanımanın yolu onların davranışlarını incelemekten geçer. Davranış; canlılarda genotip ve çevrenin etkisi ile ortaya çıkan, doğumu takiben tüm yaşam boyunca meydana getirilen, çıplak gözle gözlemlenen vücut hareketleridir. Hayvan davranışı da; hayvanların kalıtım ve çevrenin etkisi ile belirli uyarılara karşı gösterdikleri fi ziksel reaksiyonlardır (Tüzemen ve Metin 2004). Davranış çalışmalarında genel amaç hayvanları tanıyarak sahip olduğu genetik özelliklerinden maksimum derecede yararlanmaktır.

İnek bedensel ve psikolojik olarak rahat ettiği sürece verimli olacaktır. Bir sürüdeki ineklere sağlanacak yeterli dinlenme ve serbestlik alanı hayvanlarda sosyal stresi önlemenin yanında geviş getirmeleri (ruminasyon) için de büyük bir kolaylık sağlamaktadır (Şahin 2008). Yapılan bu çalışmada süt ırkı ineklerin günlük rutin davranışlarını belirlemesi ve bu davranışların gösterilme sürelerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.

MATERYAL VE METOD

Araştırmada 60 baş Esmer İsviçre ırkı süt sığırı kullanılmıştır ve inekler 10’ar başlık 6 gruba ayrılmışlardır. İneklerin gruplara dağılımında laktasyon dönemi (1, 2) ve laktasyon sırası (1, 2, 3) dikkate alınarak homojen dağılım sağlanmıştır. Çalışmada özel bir besleme-yemleme uygulanmamış kaba yem ineklere günde 2 defa (sabah 09.00 ve akşam 14.00) adlibitum olarak sağlanmış, kesif yem ise sağım esnasında ineklerin süt verimlerine göre bireysel olarak verilmiştir. İneklere su sınırsız olarak sağlanmıştır. Sağım sabah ve akşam (05:00,17:00) olmak üzere günde 2 defa yapılmış ve sağımda geçen süre beslenme süresi olarak değerlendirilmiştir. Üç gruba sağım esnasında sağım odasında klasik müzik dinletilmiştir. Müzik uygulaması için bilgisayar düzeneği, hoparlörler ve ses ayarı için amfl ikatör kullanılmış müzik çeşidi olarak literatürde hayvanları rahatlattığı ve sakinleştirdiği belirtilen klasik müzik seçilmiştir (Wells et al. 2006; Phillips 1993; Joseph 2006).

Denemeye başlamadan önceki 1 hafta hem müziğe alıştırma uygulanmış hem de ineklerin günlük davranışları izlenmiş ve sıklıkla gösterilen ve sürekli olan davranış özellikleri belirlenmiştir. Bu gözlemler sonucunda ineklerin günlük davranış özellikleri başlıca 4 başlık altında oluşturulmuştur. Bunlar; 1) beslenme, 2) ayakta durma ve ruminasyon, 3) oturma ve ruminasyon ve 4) uyuma davranışlarıdır. Bu davranış özellikleri belirlenirken literatürde yer alan çalışmalar da dikkate alınmıştır (Schwarz et al. 2002, Oostra 2000, Osterman and Redbo 2001, Thomas et al. 2005; Tapkı vd 2006; Tapkı 2007). Davranış özelliklerine ait tanımlamalar Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. İneklerde incelenen davranış özelliklerinin tanımları

İneklerin davranış özelliklerinin izlenmesinde 14 adet kamera kullanılmıştır. Bunlar; 360 derece dönüş açılı 10 adet optik zoom doom 1 adet speed doom ve 3 adet sabit kameradır. Kullanılan kameralar renkli ve gece-gündüz görüş özellikli kameralardır. Kameraların sahip oldukları özellikler kullanım amacı ve kullanım yerine göre seçilmiştir. Kameralar barınak içine ve dışına görüş bakımından kör nokta kalmayacak ve denemedeki tüm inekleri izleyebilecek şekilde monte ettirilmiştir. Şekil 1.1’de kameraların barınak içinde ve dışındaki bölmelerde yerleştirildikleri noktalar gösterilmiştir.

Şekil 1.1. Kameraların barınak içinde ve dışındaki bölmelerde yerleştirildikleri noktalar.

İstatistiksel Analizler

Çalışma 28 hafta sürdürülmüştür ve kameralarda kayıtlı davranış görüntüleri her bir hayvan için haftada 1 gün izlenmiştir. Bir özellik veya değişkene göre örnek elemanları üzerine birden fazla ölçüm yapılırsa bu çeşit ölçümlere tekrarlanan ölçümler (Repeated Measurement) adı verilir. Araştırma sonuçları üzerinde durulan özellikler bakımından tekrarlanan ölçümlü varyans analizi tekniğiyle değerlendirilmiştir (Yıldız ve Bircan 1994).

Denemedeki faktörlerden laktasyon sırasının 3 seviyesi (1, 2, 3), laktasyon döneminin 2 seviyesi (1, 2) kontrol haftalarının ise 28 (1,2,3,..,28) seviyesi bulunmaktadır. Tekrarlanan ölçümler kontrol haftaları faktörünün seviyesinde oluşturulmuştur. Analizler General Linear Model (GLM) prosedürüne göre En Küçük Kareler Ortalaması (LSM) dikkate alınarak SPSS (13.0) paket programında yapılmıştır. Önemli bulunan faktörlerin alt gruplarına ait en küçük kareler ortalamaları arasındaki farkların kontrolünde Duncan çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır (Soysal 2000). Davranış özelliklerinin analizinde aşağıdaki istatistik model kullanılmıştır.

Yijkl = µ + ai + bj + ck + dl + (ab)ij + (ac)ik + (ad)il + eijklm

Modelde;
Yijk : Ele alınan davranış özelliği bakımından değeri,
µ : Populasyon ortalamasını,
ai : İ. Muamelenin etkisini (Müzik, Kontrol),
bj : Laktasyon sırasının etkisini (1, 2, 3 ),
ck : Laktasyon döneminin etkisini (1, 2),
dl : Kontrol haftasının etkisini (1, 2, 3,…….,28),
(ab)ij : Muamele laktasyon sırası interaksiyonu,
(ac)ik : Muamele laktasyon dönemi interaksiyonu,
(ad)il : Muamele kontrol haftası interaksiyonu,
eijklm : Ortalaması 0, varyansı 2e olan şansa bağlı hatayı göstermektedir.

SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Yapılan analizler sonucunda 24 saat içerisinde beslenme davranışına harcanan sürede muamele grupları arasındaki farkın önemli (P<0.05) olduğu belirlenmiş ve bu süre müzik grubunda 5.35±0.02 saat ve kontrol grubunda 5.42±0.02 saat olarak tespit edilmiştir.

Ayakta durma-ruminasyon davranışına ait ortalamalar ise gruplar arasında birbirine yakın ve istatistiki olarak önemsiz olmuş, bu değer müzik grubunda 10.29±0.10 saat kontrol grubunda ise 10.23±0.05 saat olarak belirlenmiştir.

Oturma-ruminasyon davranışının 24 saatteki gösterilme süresinde muamele etkisinin çok önemli (P<0.01) olduğu belirlenmiştir. Bu özellik için müzik dinletilen inekler ortalama 4.60±0.04 saat süre harcarken, kontrol grubundaki ineklerin ortalama 5.05±0.05 saat süre harcamışlardır.

Uyuma davranışının 24 saatteki gösterilme süresinde muamele grupları arasında farklılık önemli (P<0.05) olmuş ve bu değer müzik grubunda 3.55±0.03 saat ve kontrol grubunda 3.28±0.03 saat olarak elde edilmiştir. Şekil 1.2′ de müzik grubundaki ineklerin ve Şekil 1.3′ te kontrol grubundaki ineklerin davranış özelliklerinin 24 saatlik sürede gösterilme oranları verilmiştir.

Şekil 1.2 Müzik grubunda beslenme, ayakta durma ve ruminasyon, oturma ve ruminasyon ve uyuma davranışlarının 24 saatlik sürede gösterilme oranları

Şekil 2.3 Kontrol grubunda beslenme, ayakta durma ve ruminasyon, oturma ve ruminasyon ve uyuma davranışlarının 24 saatlik sürede gösterilme oranları

Şekil 1.2 ve Şekil 1.3 incelendiğinde ineklerin günlük beslenme davranışında harcadıkları sürenin oranının hem müzik hem de kontrol grubunda aynı olduğu ve %23 olarak belirlendiği görülmektedir. Müzik dinletilen grupta inekler 24 saatin %43′ ünü beslenmeye ayırırken kontrol grubunda bu oran %42 olmuştur. Oturma ve ruminasyon davranışında müzik grubundaki inekler zamanlarının %19’unu harcarken kontrol grubundaki inekler %21’ini harcamışlardır. Son olarak uyuma davranışında ise müzik ve kontrol grubunda sırasıyla %15 ve %14 değerleri elde edilmiştir.

Çalışmada kullanılan kamera kayıtları süt sığırlarında davranış aktivitelerinin belirlenmesinde ve sağlıklı veri alınmasında güvenilir bir yöntem olmuştur. Ayrıca hayvanların hareket özgürlüklerini herhangi bir şekilde sınırlamaksızın kullanılabileceğini söylemek mümkündür. Yapılan bu çalışmada görülmüştür ki; süt sığırları rahat hayvanlardır ve kızgınlık, doğum, aşım gibi süreli davranışlar dışında gün içerisinde gösterdikleri davranışlar belli başlı birkaç davranışı (beslenme, ayakta durma-ruminasyon, oturma-ruminasyon ve uyuma) geçmemektedir. İneklerin 24 saatte gösterdikleri yetiştiricilikte önemli rutin davranışları için onlara uygun besleme bölmeleri, dinlenme alanları ayırmak, temiz yemlikler, refah, aydınlık ve temiz barınak ortamı oluşturmak önemlidir.

KAYNAKLAR

Demirören, E., 2002. Hayvan Davranışları. E.Ü.Z.F.Yayınları. No: 547. İzmir.

Estevez, I., Andersen, I.L., and Nævdel, 2007. Group size. density and social dynamics in farm animals. App. Anim. Behav. Sci., 103(3-4):185-204.

Johnsgard, A.P., 1972. Animal Behavior. University of Nebraska. Printed in United States of America. Library of Congress No:75-118687.

Joseph, J., 2006. Beautiful music can relax animal. The animal world. http://www.network.bestfriends.org/animalworld/news/3580.html

Oostra, H., 2000. Combining video observations with data files from an automatic milking system. Measuring Behavior 2000: 3^rd International Conference on Methods and Techniques in Behavioral Research. 15-18 August 2000. Nijmegan. The Netharlands. http://www.noldus.com/events /mb2000/program/abstracts/oostra.html

Osterman, S., and Redbo, I., 2001. Effects of milking frequency on lying down and getting up behaviour in dairy cows. Appl. Anim. Behav. Sci., 70:167-176.

Phillips, C.J.C., 1993. Cattle Behaviour. Farming Press Books. Wharfdale Rd. Ipswich.

Schwarz, S., Hofmann, M.H., Gutzen, C., Schlax, S., and Emde, G.,  2002. Viewer: a program for visualising. recording. and analising animal behaviour. Comput. Meth. Prog. Biomed., 67:55-56

Şahin, O., 2008. Sığırlarda sosyal davranış. http://www.veteriner.tv/tr/content/view/226.

Tapkı. İ.. Şahin. A.. ve Önal. A.G..2006. Effect of space allowance on behaviour of newborn milk fed dairy calves. App. Anim. Behav. Sci., 99:12-20.

Tapkı, İ., 2007. Effect of individual or combined housing systems on behavioural and growth responses of dairy valves. Acta Agriculturae Scand Section A., 57:55-60.

Thomas, S.C., Nordstrom, J., Svennersten-Sjaunja, K., and Wiktorsson. H., 2005. Maintenance and milking behaviours of Murrah buffaloes during two feding regimes. App. Anim. Behav. Sci., 91:261-276.

Tüzemen, N., Metin, J., 2004. Hayvan Davranışları. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Ders Notu (Basılmamış), Erzurum.

Wells, D.L., Coleman, D., and Challis, G., 2006. A note on the effect of auditory                 stimulation on the behaviour and welfare of zoo-housed gorillas. App. Anim. Behav. Sci., 100. 327-332.

Yıldız, N., Bircan, H., 1994. Araştırma ve Deneme Metodları. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Yay.. Ders kitapları Seri No: 57, Erzurum.