Plastik ambalajlarda yeni standartlar

Gıda ile temas eden plastik madde ve malzemelerin; üretim, işleme ve dağıtım aşamalarında uyulması gereken kurallar Avrupa Birliği mevzuatına uyumlu olacak şekilde yeniden belirlendi. Ayrıca gıda ile temas eden plastik madde ve malzemelerin bileşenlerinin migrasyon testinde kullanılan gıda benzerleri listesinde de ab mevzuatına uyumlu değişiklikler yapıldı.

Plastik ve diğer tüketim maddelerinde bulunan endüstriyel kimyasalların sağlığa zararları tartışılıyor. Plastikle temas eden gıdaları tükettiğimizde birçok kimyasala maruz kalıyoruz. Bu kimyasalların sağlığımızı olumsuz etkilediği bilinmesine rağmen, bu etkilerle ilgili bilimsel çalışmalar henüz yeterli değil.

Gıda ambalajlarında kullanılan plastik madde ve malzemelere AB standartlarını getiren Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği, 17 Temmuz 2013’te Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Tebliğ, 10/2011/EU sayılı “Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Üzerine Komisyon Tüzüğü” dikkate alınarak Avrupa Birliği’ne uyum çerçevesinde hazırlandı. Tebliğle, Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddeleri İle Temasta Bulunan Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği yürürlükten kaldırıldı.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yayımlanan Tebliğ; gıda ile temas edebilecek plastik madde ve malzemelerin; üretim, işleme ve dağıtım aşamalarında uyulması gereken kuralları belirliyor. Tebliğ gıda ile temas etmekte olan, gıda ile temas etmesi beklenen veya gıda ile temas etmesi muhtemel olan plastik madde ve malzemelerin; üretim, işleme ve dağıtım aşamalarında uyulması gereken kuralları belirliyor.

Tebliğ hükümleri aşağıdaki madde ve malzemeleri kapsıyor:
– Tamamen plastikten oluşmuş madde ve malzemeler,
– Yapıştırılarak veya başka bir şekilde birleştirilen çok katmanlı plastik madde ve malzemeler,
– Baskılı veya bir kaplama malzemesiyle kaplanan plastik madde ve malzemeler,
– Kapak ve kapatma elemanlarındaki contaları oluşturan plastik katmanlar,
– Çok katmanlı malzemelerden meydana gelen kapak ve kapatma elemanlarındaki plastik katmanlar veya kaplamalar.

İyon değiştirici reçineler, kauçuklar ve silikonlara uygulanmayacak olan Tebliğ hükümleri, baskı mürekkepleri ve yapıştırıcılar veya kaplamalara ilişkin kuralları kapsamıyor.

Özel kurallar, spesifik migrasyon limitleri ve toplam migrasyon limitinin belirlendiği tebliğde çok katmanlı plastik madde ve malzemeler hakkında ayrıntılı olarak teknik hususlara yer veriliyor.
PLASTİK MALZEMLERDE YENİ STANDARTLAR

Tebliğ kapsamında yer alan plastik madde ve malzemeler sadece; beklenen ya da öngörülen kullanım koşullarında, Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzemeler Yönetmeliği’ndeki genel kurallar, etiketlemeye ilişkin kurallar ve izlenebilirlikle ilgili hükümlere uyumlu olması halinde piyasaya sunulabilecek. Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzeme Üreten İşletmelerin Kayıt İşlemleri ile İyi Üretim Uygulamalarına Dair Yönetmelikte yer alan iyi üretim uygulamaları çerçevesinde üretilen ve bu tebliğde yer alan diğer özel kurallara uyumlu ürünler piyasaya sunulabilecek.

Plastik madde ve malzemelerdeki plastik katmanların üretiminde sadece kullanımına izin verilen maddeler listesinde yer alanlar kullanılabilecek.

Kullanımına izin verilen maddeler, monomerler ve diğer başlangıç maddeleri, renklendiriciler dışındaki katkı maddeleri; çözücüler dışındaki polimer üretim yardımcılarını, mikrobiyal fermantasyondan elde edilen makro molekülleri içerecek. Plastik madde ve malzemelerin plastik katmanlarının üretiminde, Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzemeler Yönetmeliği’nde yer alan hükümlere uygun olmak koşuluyla renklendiriciler ve çözücüler kullanılabilecek.

Tebliğ ekinde yer alan “izin verilmiş monomerler, diğer başlangıç maddeleri, mikrobiyal fermantasyondan elde edilen makromoleküller, katkı maddeleri ve polimer üretim yardımcıları” listesinde yer almayan; izin verilmiş asitlerin, fenollerin veya alkollerin; alüminyum, amonyum, baryum, kalsiyum, kobalt, bakır, demir, lityum, magnezyum, manganez, potasyum, sodyum ve çinkonun çift tuzlar ve asit tuzları dâhil olmak üzere tuzlarına, bileşenleri arasında kimyasal tepkime olmaması koşuluyla, izin verilen maddelerin karışımlarına, “maddelere ilişkin özel kurallar, spesik ve toplam migrasyon limitlerine” göre izin verilecek.

Bu çerçevede mikrobiyal fermantasyonla elde edilen makromoleküller hariç, Tebliğde yer alan kurallara uygun şekilde katkı olarak kullanılan ve madde veya malzemenin son halinde temel yapısal bileşen işlevine sahip, en az 1000 Da (Dalton) molekül ağırlığındaki doğal ya da yapay polimerik maddelere, mikrobiyal fermantasyondan elde edilen makromoleküller hariç, sentezlenmeleri için gerekli monomerler veya başlangıç maddeleri izin verilen maddeler listesinde yer alıyorsa, monomer ya da diğer başlangıç maddeleri olarak kullanıldıklarında prepolimerlere, doğal veya yapay makro moleküler maddelere ve bunların karışımların da izin verilecek.

İzin verilen maddeler listesinde yer almayan üretim gereği ortaya çıkan maddeler ve polimerizasyon yardımcıları da plastik madde veya malzemelerin plastik katmanlarında bulunabilecek. Plastik madde ve malzemelerdeki plastik katmanların üretiminde kullanılan maddeler, beklenen ve öngörülen kullanım koşulları için uygun teknik kalitede ve saflıkta olacak. Maddenin bileşiminin üretici tarafından bilinmesi ve Bakanlığın talep etmesi halinde beyan edilmesi zorunlu tutulacak.

Plastik madde ve malzemelerdeki plastik katmanların üretiminde kullanılan maddeler için spesifik migrasyon limiti, toplam migrasyon limiti ile ile çeşitli kısıtlamalar ve özel kurallar getirildi. Plastik madde ve malzemelerin bileşenlerinin gıda benzerlerine geçişi, gıda ile temas eden yüzeyin her desimetrekaresi için 10 miligramı (10 mg/dm²) geçmeyecek. Ancak Türk Gıda Kodeksi Bebek ve Küçük Çocuk Ek Gıdaları Tebliği, Türk Gıda Kodeksi Bebek Formülleri Tebliği, Türk Gıda Kodeksi Devam Formülleri Tebliğinde tanımlanan küçük çocuk veya bebek gıdalarıyla temas eden veya temas etmesi öngörülen madde ve malzemelerde toplam migrasyon limiti 60 mg/kg’ı geçemeyecek.

ÇOK KATMANLI PLASTİK MADDELER

Çok katmanlı plastik madde veya malzemelerin her bir plastik katmanının bileşiminin Tebliğ hükümlerine uygun olması gerekiyor. Ancak, katman doğrudan gıda ile temas etmiyor ve gıdadan fonksiyonel bariyerle/işlevsel engelle ayrılmışsa belirtilen kısıtlama ve özelliklerle uyumlu olması gerekmiyor. Katman, izin verilen maddeler listesinde yer almayan maddelerden üretilmiş olabilir. Ancak kullanılan maddenin, 0,01 mg/kg tespit limitiyle, gıda veya gıda benzerine migrasyon olmaz ve daima gıda veya gıda benzerindeki derişimi cinsinden ifade edilir. Bu limit, yapısal ve toksikolojik olarak ilişkili bileşik gruplarına, özellikle de izomerlere veya aynı fonksiyonel gruba sahip bileşiklere uygulanacak.

İzin verilen maddeler listesinde yer almayan ancak, kullanımına izin verilen maddeler; Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmeliğine göre kanserojen, mutajen veya üreme sistemi üzerinde toksik etkiye sahip maddeler olarak kabul edilen ya da olmasından şüphelenilen grup içinde yer alamayacak. Çok katmanlı plastik madde veya malzemenin son hali; spesifik migrasyon limitleri ve toplam migrasyon limitleri ile uyumlu olacak. Plastik katmanlar her zaman, vinilklorür monomerler için belirtilen kısıtlamalara uyumlu olacak.

UYGUNLUK BEYANI VE BELGELEME

Perakende dışındaki pazarlama aşamalarında; plastik madde ve malzemelerin üretiminin ara basamaklarındaki ürünler ile bu madde ve malzemelerin üretiminde kullanılacak maddeler için, Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzemeler Hakkında Yönetmeliğine uygun yazılı beyan bulundurulacak. İşletmeci tarafından Tebliğ Ek-3’te yer alan bilgileri içerecek şekilde düzenlenecek yazılı beyan, üretimin ara basamaklarından başlayarak madde veya malzemelerin kolaylıkla tanımlanmasını sağlayacak. Madde veya malzemenin bileşiminde veya üretim şeklinde migrasyonu etkileyecek bir değişim olduğunda veya yeni bilimsel verilerin ortaya çıkması halinde bu beyan yenilenecek.

Bakanlığın talep etmesi halinde, işletmeci tarafından, madde ve malzemenin üretiminin ara basamaklarındaki ürünlerden başlayarak, madde ve malzemenin üretiminde kullanılacak maddeler de dâhil olmak üzere, bu madde ve malzemenin bu Tebliğ hükümleri ile uyumlu olduğunu gösteren uygunluk belgelerinin beyanı zorunlu olacak.

Bu belgeler;
a) Test koşulları ve sonuçlarını,
b) Hesaplamaları,
c) Matematiksel modellemeleri,
ç) Diğer analizleri,
d) Güvenilirliğine ilişkin kanıtları veya uygunluğun ispat edilmesinde kullanılan yöntemin muhakeme sistemini içerecek.

MİGRASYON TESTLERİ VE LİMİTLERİ

Spesifik migrasyon değerleri, gerçek veya öngörülen kullanım koşullarındaki gerçek yüzey/hacim oranı uygulanarak “mg/kg” olarak ifade edilecek. Migrasyon değeri, gıdanın her kilogramı için 6 dm²’lik yüzey/ hacim oranı uygulanarak “mg/kg” olarak ifade edilecek.

Gıda ile temas etmekte olan madde ve malzemelerin spesifik migrasyon limitlerine uygunluğu tebliğ eklerinde yer alan kurallara göre doğrulanacak. Gıda ile yapılan spesifik migrasyon testlerinden elde edilen sonuçlar, gıda benzerleri ile elde edilenlere göre daha güvenilir kabul edilecek. Tebliğ eklerinde yer almayan madde ve malzemelerin Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzemeler Yönetmeliği’ne uygunluğuna, uluslararası kabul görmüş bilimsel prensiplere dayalı risk değerlendirmesi yapılarak karar verilecek.

YÜRÜRLÜK TARİHLERİ

Tebliğ kapsamında faaliyet gösteren işletmeler, 30 Haziran 2015 tarihine kadar Tebliğ hükümlerine uymak zorunda olacak. Tebliğin yayımından önce faaliyet gösteren işletmeciler ise Tebliğ hükümlerine uyum sağlayıncaya kadar yürürlükten kaldırılan Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddeleri ile Temasta Bulunan Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği hükümlerini uygulayacaklar. Bu işletmeler istisna olarak; Tebliğde belirtilen uygunluk beyanını ve destekleyici belgeleri 31 Aralık 2016 tarihine kadar sağlamakla yükümlü olacaklar.