Süt ürünleri neden zam şampiyonu oldu?

Enflasyon iki haneye çıkınca “gıda enflasyonu” kavramı icat edilerek bununla mücadele etmek için bir nevi mini kabine görünümündeki “Gıda Komitesi” kuruldu. Merkez Bankası ile birlikte çalışan Komite, hayvansal ürünlerin enflasyon üzerindeki etkisini azaltmak için “et ithalatı” ve “çiğ süt fiyatı” kartlarını oynuyor. Adım adım örülen bu süreçte “süt” yüksek enflasyonun sorumlusu olarak ilan edilmeye hazırlanıyor.

Mart ayı enflasyonu hakkında değerlendirmede bulunan Merkez Bankası, yüksek enflasyonda et ve süt gibi hayvansal gıdalardaki yüksek artışların etkili olduğunu bildirdi. Yapılan değerlendirmede ette üç aylık artışın yüzde 8,05’e çıktığı ve süt ürünlerindeki yıllık artışın ise yüzde 30’a yaklaştığı bilgisi verildi. Aylık enflasyon analizinin yapıldığı Mart Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu’nda, “Süt fiyatlarındaki artışın devam etmesiyle bu üründe yıllık enflasyon yüzde 30’a yaklaşmıştır” ifadesi yer aldı .

Açıklamada, dayanıksız tüketim malları fiyatları et ve et ürünleri, süt ürünleri, ilaç, meyve-sebze ile katı-sıvı yağlar kaynaklı olarak arttığına dikkat çekildi. Öte yandan, işlenmiş gıda grubunda yıllık enflasyonun yüzde 14,42’ye ulaştığı, peynir ve diğer süt ürünlerindeki fiyat artışının ise Mart ayında yüzde 2,51 olarak gerçekleştiği bilgisi verildi.

Merkez Bankası, “Sonuç olarak, tüketici fiyatları üzerinde üretici fiyatları kaynaklı maliyet baskıları bir önceki aya kıyasla artarak güçlü seyrini korumuştur” diyerek süt ürünlerindeki yüksek fiyat artışlarını son dönemde çiğ süt fiyatlarına yapılan artışa bağlamış oldu.

Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya 30 Ocak 2018’de Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantısında benzer ifadeleri kullanarak “Gıda enflasyonunda kaydedilen artışta, işlenmemiş gıda grubundaki dalgalı seyre karşın, daha ziyade süt ürünleri kaynaklı olarak işlenmiş gıda fiyatları etkili oldu” dedi.

Gıda fiyatlarının enflasyon üzerindeki etkisini kontrol altında tutmak isteyen Hükümet 2 yıl önce Gıda Komitesi’ni kurdu. Komite enflasyon üzerinde en çok etkili olan yaş meyve sebze üretim-tedarik zincirinde iyileştirmeler yaparak fiyatları düşürmek istiyordu.

YÜKSEK ENFLASYONUN SORUMLUSU ÜRETİCİ Mİ?

Ancak birkaç toplantının ardından Komite meyve sebze fiyatlarını bırakarak hayvancılığa yöneldi. Komite’nin kararları doğrultusunda önce kırmızı et fiyatlarını baskı altında tutmak için canlı hayvan, karkas ve kemiksiz et ithalatında gümrük vergileri neredeyse sıfırlandı.

Daha sonra süt ürünlerindeki yüksek fiyat artışı bahane edilerek çiğ süt fiyatları üzerinde tam kontrol sağlamak için gerekli zemin oluşturuldu. Ocak ayında yayınlanan bir yönetmelikle çiğ süt referans fiyatını açıklama yetkisi Ulusal Süt Konseyi’nden alınarak bu yetki Gıda Komitesi’ne verildi. Sektör uzmanları bu kararı süt ürünleri fiyatlarındaki asgari düzeyde tutmak için üretici fiyatlarına baskı kurma planı olarak değerlendirdiler.

Enflasyon verileri açıklanırken onlarca ürün arasından süt ürünlerine dikkat çekilerek, süt ürünlerinde yıllık enflasyonun yüzde 30’u bulduğu bilgisi öne çıkarılıyor. Fiyatlardaki bu anormal artışı kontrol altında tutmak için hammadde (çiğ süt) fiyatlarına müdahalenin zemini oluşturuluyor. Çiğ süt fiyatlarının 2014’ten 2017’ye kadar 3 yıl boyunca arttırılmadığı ise gözlerden kaçırılıyor. Üstelik süt ürünlerinin raf fiyatlarına yapılan zamlar hammadde fiyat artış oranlarının çok üstünde olduğu bilinmesine rağmen.

Süt ürünlerinin zam şampiyonu ilan edildiği “Mart Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu”nda alkollü içeceklerde yüzde 22, ulaştırma hizmetlerinde de yüzde 18 yıllık fiyat artışları olduğu yer alıyor. Alkollü içecekler ve ulaştırma hizmetlerindeki yüksek fiyat artışı bu ürünler ve akaryakıt üzerindeki yüksek vergi yükünden kaynaklanıyor. Ancak Merkez Bankası enflasyonu dizginlemek için yüksek vergileri değil de süt fiyatlarını öne çıkarması dikkat çekti.

2013 yılından bugüne çiğ süt fiyatlarına dolar ve avro ile karşılaştırdığımızda fahiş bir artışın olmadığı ortada. Sütün, doların ve avronun 5 yıllık fiyat hareketlerine baktığımızda durum daha iyi anlaşılacaktır.

• 1 Ocak 2013’te 1,78 olan dolar kuru 5 yılda yüzde 120 artarak 1 Ocak 2018’de 3,78 oldu.
• 1 Ocak 2013’te 2,36 olan avro kuru 5 yılda yüzde 93 artarak 1 Ocak 2018’de 4,55 oldu.
• 1 Ocak 2013’te 0,90 lira olan çiğ süt 5 yılda yüzde 60 artarak 1 Ocak 2018’de 1,44 lira oldu.

Merkez Bankası’nın enflasyon hesaplama yöntemine göre son 5 yılın enflasyon oranı yüzde 53. Enflasyona göre 2013 yılı Ocak ayında 90 kuruş olan çiğ sütün 2018 yılı Ocak ayında 1,37 lira olması gerekiyordu. Ancak son 5 yılda çiğ süt fiyatı yüzde 60 artarak 1,44 lira oldu. Süt hayvancılığında başta yem olmak üzere girdilerin çoğunda dışa (dolara) bağımlıyız. Dolar 5 yılda yüzde 120 artarken süt fiyatındaki artış dolardaki artışın ancak yarısı kadar oldu.

Süt fiyatlarının 2014-2017 yılları arasında sabit tutulması o dönem enflasyon hesaplamalarına olumlu yansımıştı. Ancak süt fiyatlarına yapılan bu baskının hayvancılık setörünü çöküşe götürdüğünü unutmamak gerekiyor. Tam 10 yıl önce 2008’de süt fiyatlarının aşağı çekilmesiyle 1 milyon inek kesilmişti. O dönem hayvansal üretimde bozulan dengeler nedeniyle et ithal etmediğimiz ülke neredeyse kalmadı.

5 yılda mazot, gübre, yem ve süt ürünlerinin market raflarındaki fiyatlarının nereden nereye geldiğine bakıldığında süt üreticisinin enflasyonun sorumlusu olmadığı ortada. Aksine süt çiftçisi, dolar kuruna bağlı olarak girdi maliyetlerindeki yüksek artışlar nedeniyle enflasyon karşısında en çok ezilen kesim.