Marketlerde çiğ süt dönemi başlıyor

Çiğ Sütün Arzına Dair Tebliğ’in 27 Nisan 2017’de yayınlanmasıyla tüketiciye çiğ süt satışı yasal bir çerçeveye kavuşmuş oldu. Kaynağı bilinmeyen, yağı alınmış, bozulmasın diye sağlığa zararlı katkı maddeleri katılmış sütler bundan böyle satılamayacak. Güğüm veya soğutma tankından poşetlere doldurularak yapılan satışlar tarihe karışıyor. Sadece hastalıklardan ari çiftliklerin tüketiciye satış yapmasına izin veren tebliğ ile çiğ süt satışına etiket, ambalaj, soğuk zincir, kalite ve hijyen kriterleri getiriliyor.

İşte çiğ sütün tüketiciye arzını düzenleyen tebliğ ile ilgili ayrıntılar…

Uzun zamandır gündemde olan “Çiğ sütün tüketiciye doğrudan satışını” düzenleyen yasal mevzuat nihayet Resmi Gazete’de yayınlandı. Süreci kısaca özetlemek gerekirse, konu ilk olarak hayvancılık sektörünün AB müktesebatına uyumu çerçevesinde yapılan mevzuat çalışmalarında 6 yıl önce gündeme geldi.

Başta dönemin Tarım Bakanı Mehdi Eker olmak üzere yetkililer yaptıkları açıklamalarla tüketicinin çiğ süte erişmesinin önündeki yasal engellerin Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği ile kaldırılacağını dile getirmişlerdi. Ancak 27 Aralık 2011’de Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik ile tüketicinin beklentisi boşa çıktı. Fakat Yönetmeliğin 85/3 maddesinde geçen “Bakanlık, çiğ süt veya işlenmemiş kremanın doğrudan son tüketiciye satışına düzenleme getirebilir” ifadesi ile bu konuda açık bir kapı da bırakılmış oldu.

Bu yönetmeliğin yayınının üzerinden 5 yıl geçtikten sonra tüketiciye çiğ süt satışı, Küçük Miktarlardaki Çiğ Sütün Doğrudan Arzına Dair Yönetmelik Taslağı ile yeniden gündeme geldi. Taslak metin 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun “İstisnai Uygulamalar” başlıklı 44. Maddesindeki, “Birincil ürünlerin Bakanlıkça belirlenen küçük miktarlarının üretici tarafından doğrudan son tüketiciye ya da yerel perakendecilere arzı ile ilgili Bakanlık istisnaî uygulamalar getirebilir” hükmünden yola çıkılarak hazırlanmıştı. Yönetmelik taslağına göre hastalıklardan âri çiftlikler doğrudan veya yerel perakendeciler aracılığıyla çiğ sütü son tüketiciye satabilecekti.

Ayrıca taslakta miktar, mesafe ve satış şekli ile ilgili şu kısıtlamalara yer verilmişti:

Miktar: Hayvancılık işletmeleri tarafından arz edilecek çiğ sütün günlük toplam miktarı çiğ inek sütü için 5 bin litreyi, diğer türlerden elde edilen (koyun, keçi, manda) çiğ sütler için 150 litreyi geçemez.

Mesafe: Hayvancılık işletmesi merkez kabul edilerek; 200 kilometrelik yarıçap içerisinde bağımsız olarak konumlandırılmış otomatik satış makinaları ile son tüketiciye, 500 kilometrelik yarıçap içerisinde ambalajlı olarak perakendeciye satış yapılması.

Satış şekli: Çiğ süt arzı hayvancılık işletmesinden yerel perakendeciye veya direkt son tüketiciye yapılabileceği gibi yerel perakendeciden veya otomatik satış makinelerinden de tüketiciye satılabilecek.

ÇİĞ SÜT SATIŞI TEBLİĞ İLE DÜZENLENDİ

Herkes 2016 yılı Mayıs ayında tartışmaya açılan Yönetmeliği beklerken Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, çiğ sütün tüketiciye doğrudan arzına ilişkin Tebliğ hazırladıklarını açıkladı. Bakan Çelik, 27 Ocak 2017’de Bakanlıkta düzenlediği basın toplantısında, çiğ sütün Türkiye’de yaygın kullanıldığına işaret ederek, sağlıklı ve güvenli tüketim amacıyla çiğ sütün vatandaşa doğrudan arzına ilişkin Tebliği Başbakanlığa gönderdiklerini söyledi.

Bakan Çelik, çiğ süt satış yetkisinin sayıları 600 civarında olan hastalıklardan âri hayvancılık işletmelerine verileceğini açıkladı. Ari çiftliklerde üretilen 1,3 milyon ton civarındaki çiğ sütün tüketici talebini karşılamaktan uzak olması, arilik belgesi olmayan küçük aile işletmeleri ile sokak sütçülerinin sistem dışında bırakılacak olması nedeniyle Bakan Çelik’in açıklamaları tepki çekti.

Hazırlanan tebliği ile amacın tüketicinin çiğ süte erişimini kolaylaştırmak değil sokak sütünü bitirmek olduğunu savunan köşe yazarları da Tebliğ üzerinden Bakan Faruk Çelik’i sert bir dille eleştirdiler. Kamuoyunun tepkisi üzerine Tebliğin yayını referandum sonrasına bırakıldı.

Referandumdan 10 gün sonra Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Tebliğin dayanağı ise 27 Aralık 2011’de yayımlanan Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliğinin 85/3 maddesindeki (Bakanlık, çiğ süt veya işlenmemiş kremanın doğrudan son tüketiciye satışına düzenleme getirebilir) hükmü oldu. Bu tebliği ile çiğ sütün son tüketiciye satışı yasal bri çerçeveye kavuşmuş oldu.

27 Nisan 2017’de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çiğ Sütün Arzına Dair Tebliğ” ile çiğ sütün son tüketiciye doğrudan satışına ilişkin kriterler de belirlenmiş oldu. Perakende satış noktaları (Market ve şarküteri vb.) ve otomatik makineler (süt otomatı) aracılığıyla tüketiciye satılacak çiğ süt için “ari işletmede üretim zorunluluğu” getiren Tebliğ ile perakende satılacak çiğ süt için ambalaj ve etiket şartı getirildi.

ÇİĞ SÜT SATMAK İSTEYENLER NE YAPACAK?

Tüketiciye doğrudan satış yapmak isteyen süt üreten hayvancılık işletmecilerinin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’ne yazılı olarak başvurması gerekiyor. İl Müdürlüğü başvuruları 15 iş günü içinde inceleyecek, eksik bilgi ve belge olması durumunda eksiklerin tamamlanması için başvuru sahibine bir ay süre verecek.

Başvurunun uygun bulunması halinde süt üreten hayvancılık işletmesi 15 iş günü içerisinde kontrol görevlileri tarafından sağlık ve hijyen gereklilikleri ile çiğ süt kriterlerine uygunluk bakımından yerinde resmi kontrole tabi tutulacak. Kontrollerde işletmenin uygun bulunması halinde işletmeye İzin Belgesi verilecek. Hayvancılık işletmecisinin çiğ süt satışını durdurması veya satışa yeniden başlamak istemesi durumunda İl Tarım Müdürlüğüne bildirimde bulunması zorunlu.

Çiğ sütü bağımsız olarak sabit bir yere konumlandırılmış otomatik satış makinesi ile arz etmek isteyenler Bakanlığa makinenin kaydını yaptırmak zorunda. Her bir makine için ayrı işletme kayıt belgesi düzenlenmesi gerekiyor. Yerel perakendeciye ait otomatik satış makineleri için ayrıca kayıt belgesi düzenlenmeyecek.

Yerel perakendeciler vasıtasıyla çiğ süt satmak isteyen hayvancılık işletmeleri dışındaki gıda işletmelerinin de İl Tarım Müdürlüklerine başvuru yapması gerekiyor.

İl Tarım Müdürlükleri de çiğ süt arz etmek için izin almış hayvancılık işletmelerinin listesini güncel tutmakla yükümlü olacak.

ÇİĞ SÜTÜN ARZI NASIL YAPILACAK?

Çiğ sütün hayvancılık işletmesinden yerel perakendeciye arz edildiği ve ambalajlandığı yer hayvanların barındığı yerlerden ayrı bir bölümde gerçekleştirilecek. Hazır ambalajlı çiğ süt için en az 1 litrelik ve tek kullanımlık ambalajlar kullanılacak. Satış sırasında çiğ süt 0°C ile 4°C arasındaki sıcaklıkta muhafaza edilecek.

Çiğ süt son tüketiciye; sadece otomatik satış makinesi aracılığıyla tek kullanımlık ambalaj veya tüketici tarafından sağlanan kap içerisinde veya hazır ambalajlı olarak arz edilebilecek. Halihazırda yaygın bir uygulama olan soğutma tankından satış artık yapılamayacak.

OTOMATİK MAKİNALAR İLE SATIŞ

Tebliğe göre çiğ sütün tüketiciye arzı için kullanılacak otomatik satış makinelerinin şu gereklilikleri karşılaması gerekiyor:

• Makineler elektrik ve sıcak/soğuk su tedarikine sahip olan alanlara yerleştirilecek.
• Makine, yükleme konteynerinin ve süt kanallarının temizlik ve dezenfeksiyonu için otomatik bir sisteme sahip olacak.
• Boşaltma ve dolum zaman aralığının çok kısa olduğu her seri dolumdan sonra ve tüm hallerde günde en az bir defa uygun bir şekilde temizlenip dezenfekte edilecek.
• Makine, günlük olarak doldurulacak. Gün içinde yeni dolum yapılmadan önce, önceki dolumdan kalan çiğ süt boşaltılacak.
• Makinenin çiğ süt ile temasta bulunan tüm yüzeyleri, gıda ile temasa uygun madde ve malzemeden üretilecek.
• Çiğ süt ile doğrudan temas eden yüzeyler kolay temizlenebilir, düzgün, yıkanabilir, korozyona dayanıklı ve toksik olmayan maddelerden yapılacak.
• Makine, çiğ sütün 0°C ila 4°C arasındaki sıcaklıklarda muhafazasını sağlayacak. Depolama konteyneri sütte bulaşmayı engelleyecek şekilde yapılarak temizlik ve dezenfeksiyon için kolay sökülüp takılabilir olacak.
• Sıcaklık derecesinin 4 °C’nin üzerine çıkması durumunda, makine alarmlı bir kapatma düzeneğine sahip olacak.
• Makinelerde sıcaklık sensörü bulunacak ve dışarıda göstergesi olacak, ayrıca belirli sürelerde kalibrasyonu yapılacak. Ayrıca makinelerde sıcaklığı otomatik olarak kayıt eden bir düzenek bulunacak.

ÇİĞ SÜT SATIŞINDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR

Çiğ Sütün Arzına Dair Tebliğ, son tüketiciye yapılacak çiğ süt satışlarında şu kurallara uyulmasını zorunlu kılıyor:

1. Sadece İl/İlçe Tarım Müdürlüklerinden izin alan hayvancılık işletmelerinde üretilen çiğ sütün satışına izin verilecek.
2. İnek veya manda çiğ sütü brusella ve tüberküloz hastalığından ari olan işletmelerden, koyun ve keçi sütü ise brusella hastalığından ari hayvancılık işletmelerinden sağlanacak. Ari işletme belgesi olmayan üreticiler çiğ süt satamayacak.
3. Çiğ süt, sağımdan hemen sonra 4 santigrat derecenin altında sıcaklığa soğutulacak ve nakil sırasında sütün sıcaklığı 4 dereceyi geçemeyecek.
4. Tüketiciye arz edilecek çiğ sütün işlenmesi ve dondurulması yasak. Tebliğ kapsamında satışa sunulan çiğ süt separatörden geçirilemeyecek, sütün herhangi bir bileşeni ayrılamayacak ve süte bir bileşen eklenemeyecek. Farklı hayvan türlerine ait sütler karıştırılarak satılamayacak. Çiğ sütte değişikliğe neden olabilecek herhangi bir işlemin yapılması da yasak.
5. Çiğ sütü son tüketiciye arz etmek isteyen süt üreten hayvancılık işletmecisi Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nden izin belgesi almak zorunda olacak.
6. Çiğ sütün tüketiciye doğrudan arzının sağımdan itibaren 24 saat içerisinde gerçekleştirilmesi gerekiyor. Farklı sağım zamanları olan çiğ sütlerin arzında ilk sağım zamanı esas alınacak.
7. Çiğ sütün son tüketim süresi ilk sağım saatinden itibaren 48 saati geçemeyecek.
8. Çiğ süt satışı için kullanılan ambalajlar, Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzemeler Yönetmeliği hükümlerine uygun olmak zorunda.
9. Süt üreten hayvancılık işletmecisinden Tebliğ kapsamında çiğ süt satın alan yerel perakendeci, bu sütü başka bir gıda işletmesine satamayacak.
10. Tebliğ kapsamında faaliyet gösteren gıda işletmeleri süt üreten hayvancılık işletmesinden almış oldukları çiğ sütü yerel perakendeciye gönderebilecekler. Bu faaliyette bulunan işletmeler Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik kapsamında kayıt belgesi almak zorunda.
11. Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik kapsamında onay belgesi almış işleme tesisleri, almış oldukları çiğ sütü yerel perakendecilere arz edebilecek.

ETİKETSİZ SATIŞ YASAK

Tebliğe göre etiketi olmayan çiğ sütün satışı yasak. Satışa sunulan çiğ sütün tüketiciye arzı sırasında etiketinde;

• Ürünün adı (çiğ inek sütü ve benzeri),
• Üretici/işleme tesisi adı soyadı veya ticari unvanı, adresi ve hayvancılık işletme numarası,
• Sağım tarihi,
• Çiğ sütün son tüketim tarihi,
• Etiketinde en az 1 cm olacak şekilde “ÇİĞ SÜT”, “24 SAAT İÇİNDE KULLANILMALIDIR” ve “KULLANMADAN ÖNCE KAYNATINIZ” ifadeleri,
• “0°C ila 4°C’de BUZDOLABINDA MUHAFAZA EDİNİZ” bilgisi,
• Çiğ sütün arzı için izin belgesi tarihi bilgileri yer almak zorunda.
• Çiğ sütün son tüketiciye arzı sırasında yukarıda belirtilen etiket bilgilerine ilave olarak;
• Yerel perakendecide perakende kayıt numarası;
• Bağımsız olarak sabit bir yerde konumlandırılmış otomatik satış makineleri için işletme kayıt numarası,
• Hazır ambalajlı sütün etiketinde ise net miktar bilgisi ve işletme onay numarası bulunmak zorunda olacak. Hazır ambalajlı çiğ süt hariç, bu Tebliğ kapsamında son tüketiciye satılan çiğ sütler için etiket bilgileri tüketicinin kolaylıkla görebileceği bir şekilde bulunacak, talep edilmesi halinde bu bilgiler yazılı olarak tüketiciye verilecek.

Kaynak: Çiğ Sütün Arzına Dair Tebliğ (Ek:5)

ÇİĞ SÜT HANGİ KRİTERLERE SAHİP OLMALI?

Tebliğe göre perakende olarak arz edilecek çiğ süt; kendine özgü renk, tat ve kokuda olacak. Süt bileşeni dışında herhangi bir madde içermeyecek ve bileşimi yandaki tabloya uygun olacak (Bkz. Tüketiciye Arz Edilecek Çiğ Sütün Bileşimi).

Çiğ inek sütü için her mililitrede bakteri sayısı 100 bini, somatik hücre sayısı 400 bini geçmeyecek. Diğer türlerden (koyun, keçi ve manda) elde edilen sütler için ise bakteri sayısı 1,5 milyonun altında olacak.

Süt üreten hayvancılık işletmecisi tüketiciye arz ettiği çiğ sütün analizlerini yapmak veya yaptırmak zorunda olacak. İşletmede üretilen sütün bir bölümü bir süt işleme tesisi tarafından alınarak analiz ediliyorsa bu analizlere ait sonuçlar da kullanılabilecek.

Ayrıca çiğ süt, Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği ile Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli Maddeler ile Bunların Kalıntılarının İzlenmesi İçin Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik hükümlerine uygun olacak. Veteriner ilaç kalıntıları mevzuatta belirlenen limitlerin üstünde olan ve antibiyotik kalıntısı içeren çiğ sütler piyasaya sunulamayacak.

HİJYEN GEREKLİLİKLERİ

Tüketiciye arz edilecek çiğ süt, tebliğde belirtilen gerekliliklere ilave olarak Gıda Hijyeni Yönetmeliği ile Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliğinin 53, 54, 55 ve 56’ncı maddelerinde belirlenen kriterlere uygun olmak zorunda.

Ayrıca çiğ sütün;

• İnsanlara geçebilecek herhangi bir bulaşıcı hastalık belirtisi göstermeyen,
• Genel sağlık durumu iyi, sütün bulaşmasına neden olabilecek hastalık belirtisi göstermeyen, özellikle akıntılı herhangi bir genital enfeksiyonu, ishal ve ateşle seyreden bağırsak enfeksiyonu veya tanımlanabilir bir meme yangısı olmayan,
• Sütü etkileyebilecek herhangi bir meme yarası olmayan,
• Canlı hayvanlarda ve hayvansal ürünlerde kullanımına müsaade edilmeyen maddeler uygulanmamış ve izin verilmeyen uygulamaya maruz bırakılmamış,
• İzinli veteriner tıbbi ürünler için tavsiye edilen kalıntı arınma süresinin tamamlandığı gözlemlenen hayvanlardan,
• Brusellozdan ari veya resmi olarak ari olan bir sürüye ait inek, koyun ve keçilerden veya tüberkülozdan ari olan bir sürüye ait inek ve mandalardan elde edilmesi gerekiyor.

KAYITLAR NASIL TUTULACAK?

Süt üreten hayvancılık işletmecisi, Gıda Hijyeni Yönetmeliğinde belirtilen kayıtlara ilave olarak sattığı çiğ süt miktarının kaydını günlük olarak tutacak. Ayrıca satış yaptığı gıda işletmelerinin kayıt numaraları ile arz ettiği çiğ süt satışı ile ilgili her türlü satış belgesinin kaydını tutacak. Gıda işletmecisi de çiğ süt tedariki ve satışına ilişkin günlük kayıt tutacak. Kayıt ve belgeler ait oldukları takvim yılının sonundan itibaren en az 12 ay muhafaza edilecek.

Tebliğe aykırı davrananlar hakkında 5996 sayılı Kanunun ilgili maddelerine göre idari yaptırım uygulanacak. Çiğ süt arz eden işletmeler bu yılın sonuna kadar Tebliğin hükümlerine uyum sağlamak zorunda olacak.

HERKES ÇİĞ SÜT TİCARETİ YAPABİLECEK

Çiğ Sütün Arzına Dair Tebliğ konuyla ilgii daha önce gündeme gelen mevzuat taslaklarından farklı olarak hiçbir kısıtlama getirmiyor. Arz edilecek çiğ süt hastalıklardan ari işletmelerden temin edilerek gerekli izin, etiket, ambalaj ve hijyen kriterleri sağlandıktan sonra Türkiye’nin her yerinde satılabilecek. Yani mesafe ile ilgili kısıtlama yok.

Hastalıklardan ari süt üreten hayvancılık işletmesi istediği kadar sütü yerel perakendecilere veya son tüketiciye satabilecek. Süt üreten hayvancılık işletmesinin yanısıra yerel perakendeci, süt işleme tesisleri, toptan süt ticareti yapan tüccarlar veya dileyen girişimci ve işletme tebliğ kapsamında çiğ süt alıp satabilecek.

Anlayacağınız çiğ sütün tüketiciye satışı ile ilgili ticarette izin, kayıt ve ari işletmeden temin edilmesi dışında bir kısıtlama bulunmuyor.