Değişmeyen gündem: Fiyatlar

Süt sektöründe fiyatlar üzerinden yapılan tartışmalar hiç bitmez. Yem fiyatları, çiğ süt fiyatı, süt ürünlerinin perakende satış fiyatı her zaman gündemdedir. İktisat bilimine göre “fiyat” iktisadi faaliyetin bir sonucu iken, sektörümüzün aktörlerine göre ise her türlü problemin kaynağıdır. Sütçülüğün değişmeyen gündemini Et ve Süt Kurumu’nun 2017 yılı sektör değerlendirme raporundaki verilerle ele aldık.

Fiyatlar süt sektöründe hep gündemin üst sıralarında yer alan bir konu olarak karşımıza çıkıyor. Yemin, çiğ sütün ve süt ürünlerinin fiyatları sektörün değişmeyen gündem maddesidir. Et ve Süt Kurumu’nun (ESK) geçtiğimiz Haziran ayında yayınladığı 2017 Yılı Sektör Değerlendirme Raporu’nda süt fiyatları ile ilgili önemli veriler açıklandı.

Hayvancılık işletmelerinin ana gider kalemi olan yem hammaddelerinde dışa bağımlılık artarak devam ediyor. Bu da hayvancılık işletmelerini döviz kurlarındaki artışlara ve uluslararası emtia piayasalarındaki hareketliliğe karşı korumasız bırakıyor. Yem hammaddelerinde dışa bağımlı olduğumuz için döviz kurlarındaki artış yem fiyatlarını doğrudan etkiliyor.

Geçtiğimiz yıl Ekim ayından itibaren yükselişe geçen karma yem fiyatları bir önceki yıla göre besi yeminde yüzde 13 artarak kiloda 90 kuruşa ulaştı. Süt yemi fiyatı da 2017’de önceki yıla göre yüzde 10,9 artarak tonda bin 20 lira oldu.

SÜT/YEM PARİTESİ BOZULUYOR

ESK’nın Raporuna göre 2017 yılında ortalama süt maliyeti kiloda 1,03 lira olurken süt/yem paritesi 1,18 olarak gerçekleşti (Bkz. Tablo-1). İdeal süt/yem paritesi 1,5 olmasına rağmen Tarım Bakanlığı süt/yem paritesini 1,3 oranında tutmaya dönük politikalar izliyor. Süt/yem paritesi 1 kilo süt ile kaç kilo yem alınabildiğini göstermektedir.

Et/yem paritesi 1 kilo karkas et ile kaç kilo yem alınabildiğini göstermektedir. 2017 yılı Haziran ayından itibaren gerileyen et/yem paritesi 2017’de ideal paritenin üzerinde seyretti. Yıl sonunda yüzde 6’lık düşüşle parite ortalaması 26,60 olarak gerçekleşti. İdeal et/yem paritesi 22,5 olarak kabul ediliyor.

Kaba yem fiyatlarında da 2017 yılının son aylarında artış eğilimi yaşandı. Ortalama kaba yem fiyatları; silajlık mısır için yüzde 22 artışla 273 TL/ton, saman için yüzde 35 artışla 456 TL/ton, yonca için yüzde 20 artışla 726 TL/ton, arpa için yüzde 23 artışla 887 TL/ton, yemlik buğday için yüzde 10 artışla 870 TL/ton, mısır için yüzde 15 artışla 818 TL/ton olarak gerçekleşti.

2015 yılı ortalarına kadar yüksek kaba yem fiyatları nedeniyle artan çiğ süt maliyeti daha sonraki dönemde kaba yem fiyatlarındaki gerilemeye bağlı olarak bir nebze azaldı. Çiftlik teslim çiğ süt fiyatları Avro baz alındığında 2016 ve 2017’de sırasıyla yüzde 14,05 ve yüzde 8,15 oranında azaldı (Bkz. Tablo-2).

Türkiye’de iki yıldır döviz karşısında süt değer kaybederken ABD’de 2016 yılı sonunda son üç yılın en yüksek değerini gördükten sonra 2017 yılı Ocak ayından itibaren düşüşe geçti. Ancak 2017 yılı ikinci çeyreğinden itibaren seyrini korudu.

AB ülkeleri ise, 2016 yılı ortalarında yaşadığı düşüşten sonra toparlanmaya başladı ve 2017 yılı Eylül ayında çiğ sütün kilosu 0,37 avrodan işlem gördü. Yıl sonuna kadar bu değerin altına düşmedi. Yeni Zelanda çiğ süt fiyatları ise 2016 yılı ikinci yarısından itibaren yükselişe geçti ve 2017’de de yükselen grafiğini korudu.

SÜT PİYASASINA MÜDAHALE

Çiğ süt fiyatlarının Ulusal Süt Konseyi’nin belirlediği tavsiye fiyatının altına inmesini engellemeyi amaçlayan Et ve Süt Kurumu, tarihinde ilk defa 2016 yılında süt piyasasına müdahale alımları başlattı. ESK, 2016 yılında süt üretici örgütleri üzerinden yaklaşık olarak 238 bin ton çiğ süt alımı gerçekleştirdi. Üretici örgütleri tarafından alınan bu sütler 14 farklı süt tozu tesisinde 20 bin 72 ton yağsız süt tozuna dönüştürülerek sözleşme şartlarına göre kontrolleri yapılarak Kurum tarafından satın alındı.

ESK, 2017 yılında da 104 adet süt üretici örgütü ile sözleşme imzalamış olup 2017 yılında 576 bin 305 ton çiğ süt alımı gerçekleştirdi. Üretici örgütleri tarafından alınan bu sütler 19 farklı süt tozu tesisinde 47 bin 193 ton yağsız süt tozuna dönüştürüldü.

Grafik-1: Çiğ Süt ve Süt Yemi Fiyatları

Tablo-1: Çiğ Süt Maliyeti ve Süt/Yem Paritesi

Tablo-2: Çiftlik Çıkışı Çiğ Süt Fiyatları

SÜT FİYATINDAKİ ARTIŞ ENFLASYONU ETKİLEYECEK

Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya 31 Temmuz’daki Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantısında yaptığı kouşmada; gıda fiyatlarındaki oynaklığın enflasyon üzerinde etkili olduğunu kaydetti.

Çetinkaya, “İşlenmemiş gıda fiyatları enflasyonu 2018 yılı ikinci çeyreği sonunda yüzde 23,2’ye ulaşarak Nisan Enflasyon Raporu varsayımımızın oldukça üzerinde gerçekleşti” diyerek gıda hizmet grubunun enflasyona etkisine dikkat çekti. Çetinkaya, gıda fiyatlarının yıllık enflasyon tahminlerinin üzerinde artmasını, döviz kurlarındaki artış ve bazı tarım ürünlerindeki olumsuz arz koşulları nedeniyle yükselen işlenmemiş gıda fiyatlarına bağladı.

Son olarak, Merkez Bankası’nın açıkladığı 2018 yılı 3’üncü çeyrek dönemi Enflasyon Raporunda, ilk çeyrek sonunda oldukça yüksek seviyelere ulaşan işlenmiş gıda yıllık enflasyonun ikinci çeyrekte yüzde 14,47 ile yatay seyrettiği dile getirildi. Raporda son fiyat düzenlemesi nedeniyle çiğ sütün enflasyon üzerinde yukarı yönlü etki yapacağı şu sözlerle dile getirildi:

“Çiğ süt İşlenmiş gıda fiyatlarının önümüzdeki dönem görünümü üzerinde çiğ süt referans fiyatındaki son düzenlemenin olası yansımaları ile ekmek-tahıllar kaynaklı yukarı yönlü riskler bulunmaktadır. Çiğ süt fiyatlarında başta yem fiyatları olmak üzere birikmiş maliyet baskılarının süt ürünleri kanalıyla işlenmiş gıda enflasyonunu olumsuz yönde etkileme potansiyeli bulunmaktadır.”

Veriler gösteriyor ki, yüksek maliyetleri ve fiyatları kontrol altına almak için yapısal sorunlar, ithalata bağımlılık, döviz kurlarındaki artış ve enflasyon ile etkin mücadele şart.

Grafik-2: 2016-2017 Sanayiye Aktarılan Süt Miktarı ve Süt Üretici Fiyatı

Grafik-3: TÜFE (UHT Süt, Kaşar Peyniri, Yoğurt, Tereyağı), Tarım-ÜFE (İnek Sütü) (2013=100)

Tablo-3: Üretici ve Tüketici Süt Fiyatları

Grafik ve tablolar için Süt Dünyası Sayı 69 basılı veya e-dergiye bakınız.