Patrondan müdüre Konsey saltanatı

ASÜD Başkanı Harun Çallı yönetmelik izin vermediği için Ulusal Süt Konseyi Başkanı olamayınca yerine yıllarca sahibi olduğu Gönenli Süt’ün idari işler müdürlüğünü yapan Sabit Karaca başkan seçildi. 2009’da kurulan Konsey’in 2010 yılından beri başkanlığını yürüten Harun Çallı, Ethem Sancak’ın istifasının ardından Konsey’e başkan olmuştu.

Süt Konseyi’ni ilk gündeme getiren Sütaş’ın Yönetim Kurulu Başkanı Muharrem Yılmaz oldu. 1998 yılında Sütaş, süt hayvancılığının ve süt sektörünün sorunlarının çözüm yolu olarak gösterdiği Süt Konseyi için ayrıntılı bir çalışma hazırlayarak bu çalışmayı dönemin Tarım ve Köyişleri Bakanı Prof. Dr. Hüsnü Yusuf Gökalp’e sundu. Gökalp, o dönemde konuya sıcak bakmasına rağmen gerekli yasal altyapı oluşturulamadığı için Konsey kurulamadı.

5488 sayılı Tarım Kanunu’nun 24 Nisan 2006’da Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesiyle Konseyin yasal altyapısı oluştu. Yasanın 11. maddesine dayanılarak Ulusal Süt Konseyi (USK) Yönetmeliği hazırlandı ve 23 Eylül 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Ancak son anda Konseyin “süt fiyatını belirlemesi, piyasaya müdahale etmesi ve süt fonu oluşturması” gibi görevleri Bakanlık tarafından yönetmelikten çıkarıldığı için yönetmelik hayal kırıklığına yol açtı. Konseyin fikir babası Sütaş Yönetim Kurulu Başkanı Muharrem Yılmaz “süt fonu”nun yönetmelikte yer almamasını eleştirdi. Üretici örgütleri de 10 yılı aşkın bir zamandır beklenen Konseyin ölü doğduğu ve sektörde istikrarı sağlayamayacağı yönünde açıklamalarda bulundular.

KONSEY YETKİSİZ BİR DANIŞMA KURULU OLARAK KURULDU

USK Kuruluş ve Çalışma Esasları Yönetmeliğinin Konseyin faaliyetleriyle ilgili bölümü incelendiğinde; “katkıda bulunmak”, “görüş bildirmek”, “teşvik etmek”, “yardımcı olmak” gibi ifadeler kullanılarak Konseyin somut ve etkin adımlar atmaktan uzak bir tavsiye organı olarak oluşturulduğu dikkat çekti.

Yönetmelik doğrultusunda USKnin kurulması için çalışmalar başlatıldı. Sektörün en önemli örgütlerinden Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği, fiyat belirleme ve piyasaya müdahale yetkisi olmayan bir Konseyde yer almayacaklarını bildirerek Konseye üye olmadı. Kurucular Kurulu 21 Ocak 2009 tarihinde ilk toplantısını gerçekleştirerek olağan genel kurula kadar görev yapacak geçici yönetim kurulunu seçti.

USK Geçici Başkanlığına Murat Yörük, Başkan Yardımcılığına Memduh Koyuncu, Muhasip Üyeliğine Osman Vasfi Yasun seçildi. Sanayici Alt Grubunu temsilen Ethem Sancak, Tarık Tezel, Hasan Girenes, Üretici Alt Grubunu temsilen ise Recep Pulat, Hayri Saatçi ve Mehmet Şimşek geçici yönetim kurulu üyeleri olarak belirlendi. Böylece sektörün 10 yıldır özlemini çektiği Süt Konseyi resmen kurulmuş oldu.

KONSEY YÖNETİMİ ASÜD’E TESLİM EDİLDİ

Konsey geçici yönetimi, Konseyi 16 Haziran 2009’da olağan genel kurula götürdü. Ancak genel kuruldan önce USK’nin yönetmeliği değiştirilerek 6 Mayıs 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Sanayicinin tanımının yeniden yapıldığı bu değişiklikten kısa bir süre sonra Ülker ailesinin başını çektiği 13 süt sanayicisi SETBİR’den ayrılarak Ambalajlı Süt Üreticileri Derneği (ASÜD) adıyla bir dernek kurdu.

Yönetmelik değişikliğinden önce Konseyin sanayici alt grubunda sadece SETBİR’in temsil yetkisi bulunurken buna aceleyle Ülker ailesinin başını çektiği ASÜD de eklendi. Bu tarihten itibaren Konseyin kuruluşunda etkili olan Türkiye Süt, Et, Gıda Sanayicileri ve Üreticileri Birliği (SETBİR) baypas edilerek Konseyde Ülker ailesinin öncülüğünde kurulan ASÜD’ün önü açıldı ve Konsey yönetimdeki rolünün zemini hazırlanmış oldu.

Kurucu başkanlığını Yıldız Holding Ülker Grubu Başkanı Ali Ülker’in yaptığı ASÜD’ün diğer kurucuları arasında Okay Eğdirici (Danone), Ahmet Coşar (Algida), Erol Diren (Dimes), Nusret Apaydın (Ülker Golf), Hasan Demiryol (Ülker Çikolata), Hayati Hamzaoğlu (Sevsüt), Harun Çallı (Çallı Gıda- Milkon Süt), Vedat Öder (Güney Süt), Abdurrahman Kaan (Kaanlar Gıda), Cevdet Arınık (Teksüt), Cihan Bulut (Yörükoğlu) ve Metin Güney (Cebeci Peynir) yer aldı.

16-17 Haziran’da yapılan ilk Genel Kurulda seçilen Konsey Yönetim Kurulu’nun görev dağılımını Bakanlık yaptı. Konsey Başkanlığına Ethem Sancak, Başkan Yardımcılığına Mahmut Eskiyörük, Hasan Girenes, Osman Vasfi Yasun ve Prof. Dr. Erkan Benli getirildi. Harun Çallı Muhasip üye olurken, Muhittin Eyimaya, Prof. Dr. Muhittin Özder ve Halil Polat Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev aldı.

Genel Kurul’da yapılan seçim ve seçilen yönetim Konsey ile ilgili birtakım yeni tartışmaları beraberinde getirdi. Ethem Sancak’ın, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği temsilcisi olarak yönetmelik gereği Konseye seçimsiz girmesi ve Konsey Başkanı olarak seçilmesi ciddi tepkiler aldı. O dönem TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı olan Dr. Gökhan Günaydın da, üretici sütünü kast ederek, “Bunları helâya dökmek ya da helâları o sütle yıkamak daha doğru olur” diyen birinin başkan seçilmesini eleştirdi.

Konseyin ilk olağan genel kurulunun ardından başkan seçilen Ethem Sancak 12 Ekim 2009’da The Marmara Otel’de düzenlediği basın toplantısında yetki ve bütçesi olmayan Konseyin sektörde etkili olamayacağına yönelik eleştirilere karşı, “Bu tür kurumlar gücünü itibarından alır. İtibarı da sağlayan toplumsal katkı ve saygınlıktır. Hiçbir tüzük, mevzuat ve kanun, hiç kimseye saygınlık ve itibar sağlamaz” diyerek sütçülükle ilgili tüm kurumların bu kurumun iradesine tabi olduğunu açıkladı.

Ethem Sancak, “Gücümüzü itibarımızdan alacağız” diyerek mevzuatın Konseye vermediği “süt fiyatını belirleme, piyasaya müdahale etme ve süt fonu oluşturma” yetkilerini yüksek itibarlı bir kurum olarak kullanabileceklerini söyledi. Süt sektöründe büyük krizin yaşandığı bir dönemde başkanlık yapan Ethem Sancak söylediği gibi sektör üzerinde etkili olamayınca istifa ederek Konsey yönetiminden ayrıldı.

HİÇ ARA VERMEDEN 4 DÖNEM BAŞKANLIK YAPTI

10 ay görev yapan Ethem Sancak’ın istifa etmesinin ardından 16 Nisan 2010’da USK Başkanlığına ASÜD temsilcisi Harun Çallı seçildi. 7,5 yıl Konseyde Yönetim Kurulu Başkanlığı yapan Çallı, başkan olmadan önce de Konsey yönetiminde Muhasip Üye olarak görev yapıyordu. Çallı’nın başkanlık görevini devraldığı Ethem Sancak 10 ay, Konseyin ilk başkanı Murat Yörük ise sadece 6 ay görev yapabildi.

USK, 12 Aralık 2017’deki son Genel Kurulunu Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kampüsünde yaptı. USK Yönetmeliğinin “Üst üste iki dönem Yönetim Kurulu başkanlığı görevinde bulunanlar, aradan bir seçim dönemi geçmedikçe aynı göreve seçilemezler” hükmü nedeniyle Çallı bu genel kurulda aday olmadı. Ancak iki yıl önce devrettiği Gönenli Süt’ün İdari İşler Müdürü Sabit Karaca yönetim kuruluna, sahibi olduğu Milkon Süt temsilcisi ve Başkanı olduğu ASÜD’ün Genel Sekreteri Burhan Sakkaoğlu da Denetleme Kurulu üyeliğine seçildi.

Üretici alt grubunu Konseyde Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği Başkanı Kamil Özcan, Süt Üreticileri Merkez Birliği Başkanı Tevfik Keskin ve Konya Ereğli Süt Üreticileri Birliği Başkanı Ercüment Sarıkafa temsil ediyor. Konseyde Tarım Bakanlığını Hayvancılık Genel Müdür Yardımcısı Salih Çelik, Zooteknist Murat Günay ile Et ve Süt Kurumu Piyasa İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanı Ferda Yıldırım temsil edecek.

Önceki dönemde Sanayici Alt Grubunu temsilen yönetim kurulunda yer alan ASÜD Başkanı Harun Çallı, Pınar Süt Genel Müdürü Gürkan Hekimoğlu ve Gürsüt Yönetim Kurulu Başkanı Koşat Gürler yeni yönetimde yer almadı. Bunların yerine sanayici alt grubunu temsilen Gönenli Süt İdari İşler Müdürü Sabit Karaca, Ak Gıda  (Lactalis) Süt Alım Direktörü Recep Ateş ve Pınar Süt Kalite Güvence Direktörü Özlem Yalçın seçildi.

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Süt Teknolojisi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Atilla Yetişemiyen yeni yönetimde yer almazken yerine Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Nevzat Artık seçildi. Ulslararası Sütçülük Federasyonu (IDF) Türkiye Sekreteri olan Artık Konsey Yönetim Kurulunda Muhasip Üye olarak görev alırken, Çallı dönemlerinin Başkan Vekili Prof. Özder yeni dönemde de koltuğunu korudu.

Yönetim kurulu üyeleri ilk toplantıda Gönenli Süt Temsilcisi Sabit Karaca’yı Yönetim Kurulu Başkanı olarak seçtiler. Başkanlığa getirilen Gönenli Süt temsilcisi Sabit Karaca’nın Çallı’nın sahibi olduğu fabrikada yıllarca çalışması dikkat çekti.  Emanetçi başkan olarak görülen Karaca’nın bir dönem görev yaptıktan sonra ASÜD Başkanı Harun Çallı’nın yeniden bu göreve dönmesi bekleniyor. Karaca’nın başkan olması Ülker ailesinin öncülüğünde kurulan ASÜD’ün Konsey yönetiminin belirlenmesinde ne kadar etkili olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi.

KONSEY YÖNETİMİNDE ÜLKER AİLESİ ETKİLİ

Ülker ailesinin iş ortaklarından Çallı ailesi, Gönenli süt fabrikasını iki yıl önce yine Ülker grubunda üst düzey yöneticilik yapan Zeki Ziya Sözen’e ait Sözen Yatırım’a devretti. Bu satış medyada “Çalıştığı fabrikaya patron oldu” haberleriyle yer almıştı. Yaşar Holding’e ait Pınar Süt’te Genel Müdür Yardımcılığı ve Tekfen Holding’e bağlı Mis Süt’te Genel Müdürlük yapan Zeki Ziya Sözen, Yıldız Holding bünyesinde Ak Gıda’yı kuran isim olarak biliniyor. İki yıl önce Ak Gıda’nın Fransız Lactalis grubuna satışında da etkin rol oynayan Sözen ailesinden Ali Sözen, Ak Gıda ve Lactalis Grup Türkiye CEO’su olarak görev yapıyor.

İki yıl önce Sözen’in Çallı’dan devraldığı Gönenli Süt’ün Müdürü Sabit Karaca Ulusal Süt Konseyi’nde Çallı’nın yerine başkan oldu. USK’nin kuruluşundan bu yana yaşanan gelişmeler Konseyde işlerin nasıl yürüdüğünün kanıtı niteliğinde. Yönetmelik değişiklikleri, üyelikler, genel kurullar ve yönetim kurulu görev dağılımları iyi incelendiğide Konseyin belirli bir grubun kontrolünde olduğunu anlamak zor değil.

ASÜD İSTEDİ BAKANLIK YÖNETMELİK DEĞİŞTİRDİ

Konsey yönetiminde kontrolü elinde bulunduranlar bunu sağlamak için ihtiyaca göre mevzuat değişiklikleri de yaptırıyorlar. 23 Eylül 2008’de yayımlanan USK Yönetmeliğinde ilk değişiklik 6 Mayıs 2009’da yapıldı. Bu değişiklikle daha kurulmamış olan ASÜD’ün Konseye üye olmasının önü açıldı. Yönetmelik değişikliğinin ardından Yıldız Holding Ülker Grubu Başkanı Ali Ülker’in kurduğu ASÜD Konseye üye yapıldı. Temsilcisi Harun Çallı da önce Muhasip Üye, 10 ay sonra da Konsey Yönetim Kurulu Başkanı oldu.

İkinci mevzuat değişikliği ise 8 Haziran 2013’te yapıldı. Bu değişiklikle 23 Eylül 2008 tarihli “Ulusal Süt Konseyi” Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılarak yeni yönetmelik yayımlandı. Böylece Harun Çallı’nın iki dönem daha Konsey Başkanı olmasının önü açılmış oldu. Önceki yönetmeliğin iptal edilmesiyle Çallı’nın önceki iki dönemlik Başkanlık görevleri yok sayıldı. Bu mevzuat oyunu ile ASÜD Başkanı Harun Çallı iki dönem daha Süt Konseyi Başkanı olma hakkı elde etmiş oldu.

İki dönem daha başkanlık yapan Çallı, 2017’de yeniden yönetmelik engeline takıldı. Bu engelin kaldırılması için 2016’da, ilgili maddenin (Üst üste iki dönem Yönetim Kurulu başkanlığı görevinde bulunanlar, aradan bir seçim dönemi geçmedikçe aynı göreve seçilemezler -Madde 14) değişikliği gündeme getirildi. Çallı’nın yönetimde kalması için gündeme getirilen bu değişikliği Tarım Bakanlığı geri çekmek zorunda kalınca Çallı bir dönem Konsey Başkanlığına ara vermek zorunda kaldı.

Uzun yıllar Çallı’nın yanında çalışan Sabit Karaca Konsey Başkanı seçtirilerek ara verilen dönemde de kontrolün elde kalması sağlandı. Nasıl saltanat babadan oğula geçiyorsa, Karaca’nın başkan olmasıyla Ulusal Süt Konseyi’nde de başkanlık patrondan müdüre geçmiş oldu.

Babadan oğula geçer gibi patrondan müdüre geçen Konsey Başkanlığı nedeniyle Tarım Bakanlığının Ulusal Süt Konseyi ile ilgili acilen inceleme başlatması gerekiyor. Milyonlarca insanın emek verdiği süt sektörünün kaderinin birkaç ailenin insafına bırakılması kabul edilemez.

Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, 18 Mart 2016’da düşük süt fiyatlarına tepki olarak USK yönetiminden çekilme kararını açıklarken, “USK, açıkladığı fiyatı koruyamayacaksa, fonksiyonunu yerine getiremeyecekse, verdiği kararın arkasında duramayacaksa lağvedilmeli, kapatılmalıdır” demişti Bayraktar’ın Konseyden çekilme gerekçeleri o dönem yeterince tartışılmadı.

Bu yapısı ile Konseyin sektörde çözümün değil sorunların kaynağı olduğu açıktır. Bayraktar’ın dediği gibi “Sektörün onurunu ayaklar altına alan, hayvancılığın temeli olan süt üretiminde sürdürülebilirliği ortadan kaldırmaya dönük faaliyetleri” nedeniyle Ulusal Süt Konseyi’nin lağvedilmesi ve kapatılması gerekiyor.