Süt kalitesi

Süt ve süt ürünleri insan beslenmesinde en önemli gıdalardandır. Maalesef bu temel besin maddesinin kalitesinde sorunlar yaşanmaktadır. Büyük sütçülük işletmelerinde ve IPARD hibesi ile kurulmakta olan çiftliklerde kalite standartları dikkate alınarak ahır hijyeni ve sağlığı, hayvan sağlığı ve refahı, süt sağımında hijyen, bina ekipman ve alet hijyeni, üretim hijyeni ve sütteki kalıntılar esasında projeler uygulanmaktadır.

Ancak suyun kalitesi, sütün kullanımdan geri çekilmesi, sağımda çalışanların hijyeni, çiğ süt kalitesi ve toplanması, hayvan beslenmesi gibi konulardaki sorunların nasıl çözüleceği henüz tartışılmakta olan konulardır. Küçük aile işletmelerinde ise süt kalite standartları önceliği yerine maksimum verim ön plandadır. Bu çalışmada Türkiye ve AB Sivil Toplum Diyalogu II, Tarım ve Balıkçılık Bileşeni kapsamında Avrupa Birliği Bakanlığı tarafından yürütülen “Süt Kalitesi İçin Çiftlik Sistemleri Araştırma ve Yayım Modellerinin Oluşturulması (FSR/E)” CSD-II/FA-133 veya TR0703.01-02/133 projesinde elde edilen bazı bulgular özetlenmektedir.

Prof. Dr.Kenan Peker, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekomosi Bölümü

GİRİŞ

Süt ve süt ürünleri üretiminde küçük işletmelerin varlığı ve entegre sistem yaklaşımı olmaması kaliteyi olumsuz etkilemektedir. Yem bitkileri tohumu üretimi ile başlayan süt ve süt ürünleri kalite zincirinde, yem bitkisi üretimi, barınak koşulları, hayvan sağlığı ve besleme, sağım teknikleri, sütün soğutulması ve taşınması, sütün ürünlerine işlenmesi, gıda marketlerinde raf yeri ve ömrü, lokantalarda veya ailede tüketim ve bu süreçlerin hepsinden ortaya çıkan atıkların geri dönüştürülmesi ile yeniden yem bitkisi üretiminde kompost (gübre) ve yakıt (biyogaz) olarak kullanılması yer almaktadır.

AB süt kalite standartlarının sağlanması için “Çiftlik Sistemleri Araştırma Yayım Modellerinin (FSR/E) Uygulanması” bir araç Sivil Toplum Diyalogu ile bu aracı kullanabilecek oluşum hipotezi doğru kabul edilmiş, sektörü paydaşları kamu-üniversite-özel sektör işbirliğinde oluşturulacak sivil toplum diyalogunda moderasyon teknikleri ile çalışılması FSR/E uygulanmasının temel ilkesi olarak alınmıştır. Gönüllü kişi ve işletmelere FSR/E kontrol listesinin uygulanması ve işletmelerin süt kalite standartları için izleyecekleri yol haritasının belirlenmesi, bu yolun Sivil Toplum Diyalogu ile başarılması eylem planı olarak belirlenmiştir.

Proje ile “süt ve süt ürünlerinde kaliteyi sağlamak için “Çiftlik Sistemleri Araştırma ve Yayım Modelleri’nin Konya merkezli ülkemizin 15 ilinde kurulması hedefl enmiştir. AB Bakanlığı tarafından yürütülen Türkiye ve AB Sivil Toplum Diyalogu Projesi-II, Tarım ve Balıkçılık Bileşeni çerçevesinde yürütülen projede, ulusal ve uluslararası işbirliğinde sürekliliği olan bir program hedefl enmektedir. Projenin faaliyetleri; süt ve süt ürünleri kalite operatörleri veya süt kalitesi için FSR/E uygulayabilecek elemanların yetiştirilmesi, ülkemiz ve uluslararası düzeyde sivil toplum diyalogunun oluşturması, Konya’da oluşturulacak FSR/E Sütçülük Çalışma Grubu ile 15 ilin ve Romanya’nın işbirliğinin sağlanması, Çiftlik Sistemleri Araştırma ve Yayım Modellerinin 18 gönüllü süt işletmesinde uygulanması, yetişmiş elemanlarla proje bittikten sonra da diğer gönüllü işletmelere FSR/E’nin yaygınlaştırmasıdır.

MEVZUAT

Süt ve süt ürünleri ile ilgili 92/46EEC sayılı direktifi n 01.01.2006 tarihinden itibaren yürürlükten kalkması nedeniyle bu tarihten itibaren ülkemiz süt sektörünün Avrupa Birliği’ne süt ve süt mamulleri kriterlerine uyum süreci ve dolayısıyla ihracat yapabilmesi için iki düzenleme söz konusudur. Bunlardan biri işlenmemiş süt için sağlık gereklilikleri, diğeri ise işlenmiş süt ve süt ürünleriyle ilgilidir.

Süt tesislerine süt sağlayan çiftliklerin, Avrupa Birliği’nin 853/2004EC sayılı yönetmeliğine ve 854/2004 AT sayılı tüzüğüne uyumlu olması gerekmektedir. 853/2004 EC sayılı yönetmelik, insan tüketimi açısından işlenmemiş sütteki sağlık gerekliliklerini ve devamlılığının sağlanmasını amaçlamaktadır. 854/2004AT sayılı tüzük ise işletmede bulunan hayvanların sağlık durumlarını, veteriner ürünlerinin kullanımını ve işletmenin hijyen kurallarına uygunluğu açısından gereklilikleri açıklamaktadır.

Bu şartları sağlayan süt işleme tesisleri Avrupa Birliği’ne süt ve süt mamulleri ihraç edebileceklerdir. Süt tesisleri, süt temin ettikleri çiftliklerin listesini Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüklerine bildirdikten sonra süt sağlanan çiftlikler, 853/2004 EC sayılı yönetmelik ve 854/2004 AT sayılı tüzük esasına dayanarak Onaylı Süt Çiftliği Denetim Formu dahilinde belirtilen kriterler üzerinde denetlenir ve istenen şartları taşıyanlar tespit edilir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Proje sonucunda, süt ve süt ürünleri üretiminde küçük işletmelerin varlığı ve sntegre sistem yaklaşımının olamamasının kaliteyi olumsuz etkilediği belirlenmiştir. süt ve süt ürünleri kalite zincirinin yem bitkileri tohumu üretimi ile başladığı, yem bitkisi üretimi, barınak koşulları, hayvan sağlığı ve besleme, sağım teknikleri, sütün soğutulması ve taşınması, sütün ürünlerine işlenmesi, gıda marketlerinde raf yeri ve ömrü, lokantalarda veya ailede tüketim ve bu süreçlerin hepsinden ortaya çıkan atıkların geri dönüştürülmesi ile yeniden yem bitkisi üretiminde kompost (gübre) ve yakıt (biyogaz) olarak gerçekleştiği belirlenmiştir. Sorunun çözümü için Kamu-Üniversite-Özel Sektör işbirliğinde paydaşlardan oluşan Sivil Toplum Diyaloğunda farklı Çiftlik Sistemleri Araştırma ve Yayım Modelleri (FSRE) ile kalıcı şekilde çözülebileceği belirlenmiştir. Projede Sivil Toplum Diyaloğunun usul ve esasları ulusal ve uluslararası networkları ile uygulamalı olarak ortaya konulmuş, FSRE modelleri büyük ve küçük işletmeler için ayrı ayrı belirlenmiştir. Bu modellerin diğer tarım ürünleri menşeli gıdalarda (et, yağ, unlu mamuller, sebze, meyve vb. 15 ürün için) uygulanabilirliği modelleri ortaya konulmuştur. Proje, mühendislik, doğa bilimleri ve beşeri bilimler üçgeninde düşünülerek değişik branşlardan akademisyen ve diğer paydaşlarla yürütülmüş, konuyla ilgili 27 üniversite mezunu yetiştirilmiş ve bu konularda platformlar oluşturulmuştur.

Süt ve süt ürünleri başta olmak üzere temel gıdalarda verim, kalite hayvan refahı için;

• Kamu-Üniversite-Özel Sektör işbirliğinde paydaşlardan oluşan Sivil Toplum Diyaloğunun oluşturulması,
• Sivil toplum diyaloğunun usul ve esaslarından vazgeçmemek üzere grup çalışılması, alan komitesi ve çalışma gruplarının ulusal ve uluslararası işbirliği ağlarının oluşturulması,
• Her yöre ve hatta işletme için Çiftlik Sistemleri Araştırma ve Yayım Modelleri (FSRE)’nin belirlenmesi,
• Sivil Toplum Diyaloğunun FSRE’yi geliştirmek ve uygulamakta gönüllü ve kabiliyetli olması kalıcı çözümler üretilmesini sağlayacaktır

KAYNAKLAR

Anonim, 2012. http://www.kkgm.gov.tr/birim/gidakont/gida_kont.html

Peker, K., ve Oğuz, C., 2011. A model of CivilSocietyDialogue on Dairy Business for implementation of Milk Standards. African Journal of Agricultural Research. Vol. 6(12), pp.2749-2754, 18 June, 2011

Peker, K., ve Oğuz, C. 2011. Çiftlik Sistemleri Araştırma ve Yayım Modeli; Sütçülük Örneği. Selçuk Gıda ve Tarım Bilimleri Dergisi, Cilt 25, Sayı: 2 (2011).